Dzisiejszy wykład nie został ujęty w planie studiów, ale myślę, że warto dołączyć go zarówno do mojego bloku dot. savoir-vivre w dyplomacji oraz do bloku JCKM dotyczącego protokołu. Chciałbym, by te zajęcia były skrojone pod potrzeby wirtualne, choć oczywiście chciałbym podnieść niektóre elementy dotychczasowej praktyki o klasę wyżej. Omawiałem już także sprawę listów uwierzytelniających, najczęstszą formę korespondencji dyplomatycznej w naszych realiach, dlatego nie będę powtarzać tego tematu.

Korespondencja dyplomatyczna to w najogólniejszym sensie obrót pism między państwami, ich organami oraz przedstawicielami naczelnej administracji państwowej.

W sensie węższym jest to korespondencja wymieniana między głowami państw, szefami rządów i ministrami, w tym w szczególności ministrami spraw zagranicznych; ponadto także między przedstawicielami dyplomatycznymi i - mówiąc ogólnie - organizacjami międzynarodowymi.

Warto dodać, że korespondencja dyplomatyczna nigdy nie jest korespondencją między organami i urzędami tego samego podmiotu prawa międzynarodowego. Wówczas będzie mowa o korespondencji służbowej.

Co do zasady, podmiotami korespondencji dyplomatycznej mogą być trzy osoby:

• głowa państwa (w Austro-Węgrzech - Jego Cesarska i Królewska Mość; można uznać, że JCKW Regent również posiada to uprawnienie w czasie regencji, o ile nie zostanie mu ono ograniczone),

• szef rządu (w Austro-Węgrzech - Prezydent Ministrów JCKM; w czasach dualizmu, kiedy oficjalnie brak było szefa wspólnego rządu, nie oznaczało to, że takie uprawnienie mają szefowie rządów austriackiego i węgierskiego - po prostu uprawnienie wówczas nie było wykorzystywane, choć tradycyjnie szef dyplomacji był też szefem wspólnego rządu, niemniej z racji samej funkcji miał już uprawnienie, jak poniżej),

• minister spraw zagranicznych (w Austro-Węgrzech - MSZ JCKM, zwyczajowo nazywany Ministrem Spraw Zagranicznych i c. i k. Dworu).

Zasada ta w świecie realnym wywodzi się z art. 7 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 r. - ale trudno tu uznać, że “stworzono” nową regułę. Raczej skłaniam się ku twierdzeniu, że dokument ten sankcjonował utarty już zwyczaj międzynarodowy. Śmiało możemy zatem uznać, że taki zwyczaj istnieje także w naszym świecie, i rzeczywiście państwa zdają się go stosować, choć często nieumiejętnie i zbyt restrykcyjnie - nierzadko niepotrzebnie wymaga się od głowy państwa, by podpisała umowę lub w jej imieniu podpisuje ją minister spraw zagranicznych, choć może to uczynić samodzielnie. Głowa państwa zwykle tylko ratyfikuje umowę, nie musi jej podpisywać. Dlatego właśnie, jeżeli przyjmiemy już taki zwyczaj międzynarodowy, to formuła “w imieniu głowy państwa”, stosowana także u nas, jest zbędna, o ile państwo reprezentuje któraś z trzech wyżej wymienionych osób.

Tutaj pojawia się kolejna możliwość - podpisanie przez pełnomocnika. Państwo może udzielić konkretnej osobie pełnomocnictwa do reprezentowania go, co uprawnia tę osobę do bycia podmiotem korespondencji dyplomatycznej. Na zasadzie stałego pełnomocnictwa jest nim na przykład ambasador lub poseł z chwilą wystawienia mu listów uwierzytelniających (nie ma potrzeby wystawiania dodatkowego dokumentu). Państwo może wydać także inne pełnomocnictwo, ograniczone terytorialnie, merytorycznie, czasowo lub w każdy inny możliwy sposób.

W świecie realnym szczególną formą pełnomocnictwa są listy komisyjne (podobne do listów uwierzytelniających, choć nie skierowane do głowy państwa przyjmującego), zwłaszcza po uzyskaniu exequatur, ale w świecie wirtualnym ta forma zwyczajnie nie występuje.

Wyżej wymienione podmioty, szczególnie te trzy, podpisują pisma w korespondencji dyplomatycznej. W razie podobnej korespondencji międzyrządowej powinien pewną rolę odgrywa co do zasady minister spraw zagranicznych - w świecie realnym nierzadko kontrasygnuje lub podpisuje pisma; w świecie wirtualnym właściwie brak jakiejś szerszej praktyki w tym zakresie. Ponieważ nie ma większego sensu narzucać sztucznych rozwiązań, należy sądzić, że będzie to koordynowane zależnie od rozwiązań ustrojowych poszczególnych państw.

Ponadto, do utrzymywania korespondencji dyplomatycznej z głową państwa, szefem rządu, ministrem spraw zagranicznych tudzież członkami kierownictwa MSZ państwa przyjmującego ma zwyczajowo prawo przedstawiciel dyplomatyczny państwa wysyłającego.

Przedmiot korespondencji dyplomatycznej jest właściwie nieograniczony. Mogą to być wszelkie sprawy dotyczące tak stosunków między państwami, jak i spraw techniczno-organizacyjnych. Jest oczywiście zupełnie jasne, że te drugie (np. uruchomienie działu na forum etc.) w naszym świecie są załatwiane ad hoc bez szczególnej korespondencji. Taka już jest nasza specyfika i nie ma większego powodu, by to zmieniać. Osobiście postulowałbym wprowadzenie zwyczaju występowania o agrément za pomocą not oraz wymiany not jako sposobu zawarcia umowy międzynarodowej.

W świecie realnym wymienia się wiele form korespondencji dyplomatycznej, ale w świecie wirtualnym jest to nade wszystko nota dyplomatyczna, używana i tak niezmiernie rzadko, głównie w formie prośby o agrément. Podzielić można ją na notę werbalną (bezosobową, wymienianą między instytucjami) i osobistą (wymienianą między osobami reprezentującymi kraj). Oprócz niej można też wyróżnić przekazywanie stanowisk państw w formie deklaracji, komunikatów, manifestów bądź innych form - ten sposób znajdował szczególne zastosowanie podczas obrad OPM, a także zaproszenia, choć te zazwyczaj są ogłaszane na forum i coraz rzadziej niestety zaprasza się gości osobiście.

O ile praktyka międzynarodowa świata realnego wyróżnia styl europejski (francuski) i anglosaski (brytyjsko-amerykański), to na Pollinie korzysta się tylko z tego pierwszego, mimo że jest nieco bardziej sformalizowany, i tego rzeczywiście należy się trzymać. Styl anglosaski nie zostałby z pewnością dobrze przyjęty, choć większość z nas nie zauważy różnicy.

Znajomość ogólnych zasad stylu korespondencji świadczy o staranności autora pisma - używanie właściwych form grzecznościowych, wyważony i powściągliwy styl wypowiedzi, stosowanie kurtuazji oraz ton “uroczystej powagi”. Nade wszystko należy w korespondencji dyplomatycznej pamiętać, że jest to kontakt między państwami, a nie osobami prywatnymi - dlatego niezależnie od wzajemnej zażyłości czy niechęci należy odnosić się do adresata z szacunkiem należnym niepodległemu państwu. W świecie realnym nie zaleca się stosowania makaronizmów, niemniej na Pollinie, gdzie używa się tylko polskiego, należy dopuścić ich istnienie w pewnych formach, zwłaszcza jeżeli ma to podkreślić pewną odrębność kulturową państw. Nie stosuje się też wulgaryzmów, choć w Wandystanie z pewnością można sobie na to pozwolić i użyć wandejskiego “Wypierdalać!”.

Omawiając formę klasycznej noty dyplomatycznej warto wydzielić jej kilka elementów, dostosowanych do naszych warunków internetowych:

1. Tło powinno być białe. Można próbować pokusić się o imitowanie stosowanego w praktyce realowej czerpanego papieru w kolorze kremowym, to niestety wygląda zazwyczaj równie estetycznie, co witryny Cesarstwa Leblandii; zatem nie warto. W zależności od tego, jak forma jest uroczysta, może zawierać godło (w przypadku Austro-Węgier powinno to być zawsze godło wielkie), wówczas można nie stosować nagłówka z punktu 3, dopuszcza się też użycie obwódek - przy czym raczej czarnych niż złotych, które rzadko wyglądają dobrze. Jeżeli nota jest przedstawiana jako tekst napisany w systemie wiadomości prywatnych i dany kraj posiada specjalne tło dla pism, należy go zastosować.

2. Data - w świecie realnym występują różne jej zapisy, u nas stosuje się co do zasady datę u góry, po prawej stronie, choć nie do końca poprawnie, i można by to rozróżnić - otóż datę w nocie werbalnej wpisuje się nie w prawym górnym rogu, ale pod treścią noty. Data powinna mieć formę: Wiedeń, 21 maja 2021 r., przy czym dopuszcza się w naszej praktyce stosowanie niemieckiego nazewnictwa miast i niekiedy miesięcy. Inne kraje mogą także stosować swoje języki.

3. Nagłówek (godło wielkie + nazwa państwa w przypadku not MSZ, godło wielkie + nazwa placówki w przypadku not placówek lub - w przypadku not osobistych - tytuł i imię osoby) - może być umieszczony w górnym lewym rogu (częściej) lub pośrodku. W naszej praktyce dopuszcza się nazwę niemiecką; w przypadku ambasad można stosować najpierw nazwę niemiecką, następnie nazwę w języku polskim lub innym języku kraju przyjmującego.

4. Odstęp początku tekstu od góry strony - w praktyce realnej zazwyczaj tekst rozpoczyna się na wysokości ⅔ strony, ma to wyrażać szacunek do odbiorcy i jego państwa; w naszej praktyce bywa różnie, ale jest to zwyczaj, który warto wprowadzać.

5. Nazwa pisma - nie jest wymagana, chyba że chcemy, by adresat miał jasność co do tego, jaki ma ono charakter. W praktyce jednak trudno uznać to za wyjątkową konieczność, biorąc pod uwagę dość ubogi wachlarz stosowanych u nas pism.

6. Numeracja stron - stosowana tylko wówczas, jeżeli pismo zostało sporządzone w formie pliku (a nie tekstu na forum) i jeżeli ma więcej niż jedną stronę; strony numeruje się dopiero od drugiej, najlepiej w formie cyfry arabskiej otoczonej dywizami.

7. Tytulatura - niekiedy przysparza wielkich problemów, można wiele informacji na temat tej problematyki znaleźć w wykładzie o savoir-vivre. W naszym świecie, gdzie mamy do czynienia z wieloma monarchiami, będzie o wiele częściej rozbudowana. Obecnie możemy ją co do zasady podzielić na tytulaturę (przykłady austro-węgierskie, dobrze obrazują te różnice):

   1. wielką, obejmującą wszystkie tytuły; stosowana będzie niezwykle rzadko - z Bożej łaski cesarz Austrii, apostolski król Węgier, król Czech, Dalmacji, Chorwacji, Sławonii, Galicji, Lodomerii i Ilyrii etc, etc…, arcyksiążę Austrii Górnej i Dolnej, wielki książę Krakowa, książę Lotaryngii, Salzburga, Styrii, Karyntii, Krainy i Bukowiny, wielki książę Siedmiogrodu, margrabia Moraw, książę Dolnego i Górnego Śląska, Oświęcimia i Zatoru, Cieszyna, Friaul, Raguzy i Zary, hrabia Habsburga i Tyrolu, Kyburga, Goricy i Kradiski, książę Trydentu i Brixen, margrabia Łużyc Dolnych i Górnych oraz Istrii, hrabia Hohenembs, Feldkirch, Bregencji, Sonnenebergu, pan Triestu, Cattaro i Marchii Wendyjskiej, wielki wojewoda Banatu, etc.,

   2. średnią, obejmującą tylko ważniejsze tytuły, która znajdzie zastosowanie nieco częściej - z Bożej łaski cesarz Austrii; apostolski król Węgier, król Czech, Dalmacji, Chorwacji, Sławonii, Galicji, Lodomerii i Illyrii,

   3. małą, obejmującą jedynie najważniejsze dwa tytuły - z Bożej łaski cesarz Austrii; apostolski król Węgier; przy czym mały tytuł to też ten, z którego władca korzysta najczęściej, a więc “Jego Cesarska i Królewska Mość”, i ta forma będzie stosowana najczęściej.

   Tytuły przede wszystkim mają za zadanie ukazać szacunek i staranność autora, powinny być jednak nie tylko poprawne, ale użyte właściwie do formy, w naszej praktyce najczęściej występować będzie mała tytulatura. Warto zawsze sprawdzić, jak tytułuje się daną osobę, można stosować też właściwe tytuły szlacheckie i honorowe dla danego kraju lub regionu - u nas są spisane w ustawie o odznaczeniach i tytułach.
   W inwokacji w tekście noty osobistej stosujemy zazwyczaj małą tytulaturę, którą umieszczamy en vedette, to jest ponad tekstem właściwym, z pewnym odstępem. W praktyce mikronacyjnej właściwie nie funkcjonują inne formy. Tytułowanie zawarte w inwokacji należy zachować w całym tekście noty, niedopuszczalne jest stosowanie skrótów wobec adresata. Jeżeli adresat jest inny niż opisywana skrótem osoba, wówczas jak najbardziej można zastosować akronim.

8. Odpowiednie zwroty - nie ma żadnego sensu uruchamianie wyobraźni, by zacząć notę w jakiś szczególnie kwiecisty sposób. Żeby uniknąć łamania głowy, stwarza się pewne standardowe formy rozpoczynające i kończące notę. Niech tego rodzaju propozycją będą następujące przykłady:

   1. początek noty werbalnej: Ministerstwo cesarskiego i królewskiego Dworu oraz Spraw Zagranicznych przesyła wyrazy najgłębszego szacunku Ministerstwu Spraw Zagranicznych Królestwa Ikslandii i ma zaszczyt podać do Jego wiadomości, iż (TREŚC NOTY).

   2. koniec noty werbalnej: Ministerstwo cesarskiego i królewskiego Dworu oraz Spraw Zagranicznych korzysta ze sposobności, by ponowić Ministerstwu Spraw Zagranicznych wyrazy najwyższego poważania. - tej formy można nie stosować w przypadku not protestacyjnych.

   3. początek noty osobistej: Mam zaszczyt zwrócić się do Waszej Królewskiej Mości w celu poinformowania, iż (TREŚC NOTY).

   4. koniec noty osobistej: Przekazując z najgłębszym szacunkiem pozdrowienia Waszej Królewskiej Mości, korzystam ze sposobności, aby ponowić wyrazy najwyższego poważania.

9. Podpis - tu mikroświat najzwyczajniej to uprościł, akceptując wszędzie podpis zapisany komputerowo w klasyczny sposób, możliwie z prawej strony z początkiem w środku tekstu:

   (-) Imię, nazwisko, tytuły - zależnie od języka i kraju

   Do podpisu można dołączyć także pieczęć, jeżeli taka występuje. Świat realny jest tu o wiele bardziej drobiazgowy, niemniej nie ma większego sensu przenoszenie tutaj wszystkich rozwiązań. W przypadku not werbalnych kierowanych od instytucji do instytucji podpis nie jest wymagany; w świecie realnym stosuje się np. parafy

10. Pod podpisem mogą znaleźć się także załączniki, wymienione kolejno, o ile występują.

11. W nocie werbalnej na dole pierwszej strony winien znajdować się “adres” adresata, składający się tylko z jego nazwy i siedziby.

Pozwoliłem sobie załączyć przykłady noty werbalnej i osobistej. Zaznaczam - nie tworzę dokumentów w naszym MSZ, a więc to jest tylko pewnego rodzaju propozycja (załączam też wersje Word), a nie oficjalna księga stylów. Z uporem maniaka stosuję w nich tradycyjną nazwę resortu licząc na to, że kiedyś ktoś zacznie u nas stosować tę nazwę.

Jeżeli ktoś będzie chciał skorzystać z mojej propozycji, to tylko się ucieszę .

Zaznaczam, że posiłkowałem się doświadczeniem własnym i książką amb. Tomasza Orłowskiego Protokół dyplomatyczny: między tradycją a nowoczesnością oraz Instrumentarium przyszłego dyplomaty Małgorzaty Łakoty-Micker. Obydwie pozycje można łatwo znaleźć w Internecie i obydwie są godne polecenia. Zaznaczam, że nie ma jedynie słusznej księgi stylów - a powyższy tekst jest tylko propozycją, która - mam nadzieję - stara się zachować złoty środek między pewną uroczystą formą korespondencji dyplomatycznej a jej praktycznością.

Jeżeli będą jakieś pytania, z przyjemnością odpowiem i doradzę .

ZAŁĄCZNIKI:

PRZYKŁAD NOTY WERBALNEJ WŁAŚCIWEJ DLA MSZ:

[pismo][center][img]https://forum.austro-wegry.org/download/file.php?id=19&t=1[/img]
[size=150][color=#cccccc]DIE ÖSTERREICHISCH-UNGARISCHE MONARCHIE[/color][/size][/center]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
[justify]Ministerstwo cesarskiego i królewskiego Dworu oraz Spraw Zagranicznych przesyła wyrazy najgłębszego szacunku Ministerstwu Spraw Zagranicznych Królestwa Ikslandii i zwraca się z uprzejmą prośbą o udzielenie agrément dla Jaśnie Wielmożnego Johanna Grafa von Ypsilon jako Ambasadora Nadzwyczajnego i Pełnomocnego Monarchii Austro-Węgierskiej w Królestwie Ikslandii.
[br][/br]
Ministerstwo cesarskiego i królewskiego Dworu oraz Spraw Zagranicznych korzysta ze sposobności, by ponowić Ministerstwu Spraw Zagranicznych Królestwa Ikslandii wyrazy najwyższego poważania.[/justify]
[br][/br]
[br][/br]
Wien, 21 maja 2021 r.
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
Ministerstwo Spraw Zagranicznych Królestwa Ikslandii w Zett[/pismo]

PRZYKŁAD NOTY WERBALNEJ WŁAŚCIWEJ DLA PLACÓWKI (z logo MSZ jako placeholderem):

[pismo][img]https://forum.austro-wegry.org/download/file.php?id=314&mode=view[/img]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
[justify]Ministerstwo cesarskiego i królewskiego Dworu oraz Spraw Zagranicznych przesyła wyrazy najgłębszego szacunku Ministerstwu Spraw Zagranicznych Królestwa Ikslandii i zwraca się z uprzejmą prośbą o udzielenie agrément dla Jaśnie Wielmożnego Johanna Grafa von Ypsilon jako Ambasadora Nadzwyczajnego i Pełnomocnego Monarchii Austro-Węgierskiej w Królestwie Ikslandii.
[br][/br]
Ministerstwo cesarskiego i królewskiego Dworu oraz Spraw Zagranicznych korzysta ze sposobności, by ponowić Ministerstwu Spraw Zagranicznych Królestwa Ikslandii wyrazy najwyższego poważania.[/justify]
[br][/br]
[br][/br]
Wien, 21 maja 2021 r.
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
Ministerstwo Spraw Zagranicznych Królestwa Ikslandii w Zett[/pismo]

NOTA OSOBISTA:

[pismo][right]Wien, 21 maja 2021 r.[/right]
[center][img]https://forum.austro-wegry.org/download/file.php?id=19&t=1[/img]
JEGO CESARSKA I KRÓLEWSKA MOŚĆ
[size=150]FRANCISZEK LEOPOLD I[/size][/center]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
Wasza Królewska Mość!
[br][/br]
[justify]Mam zaszczyt zwrócić się do Waszej Królewskiej Mości w celu poinformowania, iż wybieram się do Waszej Królewskiej Mości na srogą libację i zamierzam przywieść kilka beczułek wybornego tokaju. W związku z tym zwracam się z prośbą o informację, jak pojemne są piwnice Pałacu Królewskiego w Zett.
[br][/br]
Przekazując z najgłębszym szacunkiem pozdrowienia Waszej Królewskiej Mości, korzystam ze sposobności, aby ponowić wyrazy najwyższego poważania.[/justify]

[unterschrift] (-) Franz Leopold I, m.p.[/unterschrift]
[br][/br]
[br][/br]
[br][/br]
[/pismo]

Wasza Cesarska i Królewska Wysokość,

Bardzo dziękuję za ten wykład. Jest on praktyczny i może być przydatny.

Gdy byłem podkanclerzym, zarazem dzierżąc Pieczęć Spraw Zagranicznych w Rzeczypospolitej, gdy starałem się o agrément dla kandydata na naszego ambasadora, wysyłałem notę dyplomatyczną w tej sprawie do jednego z państw. Z tego, co się orientuję jednak, przeważnie robi się to mniej formalnymi sposobami.
Czytałem swego czasu trochę w temacie, by się zorientować w różnicach między tymi rodzajami not i w sposobach ich pisania.

Teraz zaś ponownie zostałem szefem polsko-litewskiej dyplomacji i mam nadzieję, że będę wypełniał swe obowiązki jak najlepiej.

Mam teraz pytanie, dlaczego w nocie osobistej data jest na górze? Wydawałoby mi się jednak, że nota osobista przybiera formę bardziej uroczystą. Zaś sądzę, że data pisana na dole przydaje trochę uroczystości.

(A tak swoją drogą, o dyplomacji jest trochę na Uniwersytecie w Grazu: viewtopic.php?f=97&t=305)

Michał F. Lubomirski-Lisewicz pisze: ↑3 lata temu

Gdy byłem podkanclerzym, zarazem dzierżąc Pieczęć Spraw Zagranicznych w Rzeczypospolitej, gdy starałem się o agrément dla kandydata na naszego ambasadora, wysyłałem notę dyplomatyczną w tej sprawie do jednego z państw. Z tego, co się orientuję jednak, przeważnie robi się to mniej formalnymi sposobami.
Czytałem swego czasu trochę w temacie, by się zorientować w różnicach między tymi rodzajami not i w sposobach ich pisania.

Rzeczywiście tak bywa, Austro-Węgry też robiły to o wiele mniej formalnymi sposobami. Myślę, że składają się na to trzy czynniki - po pierwsze, w naszym świecie łatwiej spytać przez Discorda, czy jakiś kraj przyjmie ambasadora; po wtóre brak wiedzy (bo dotarcie do jakichś jasnych wytycznych nie jest łatwe); po trzecie wreszcie - ogromnym problemem jest to, że właściwie nie ma jednego wzorca, a ponieważ tworzenie go od nowa przy braku ugruntowanej wiedzy rodzi obawy o to, czy nota nie będzie zbyt nieprofesjonalna, łatwiej unikać tego sposobu komunikacji. Szkoda by było, gdyby nie był praktykowany, dlatego uznałem, że warto podzielić się przykładami (jako moją propozycją), żeby rzecz ułatwić.

Michał F. Lubomirski-Lisewicz pisze: ↑3 lata temu

Teraz zaś ponownie zostałem szefem polsko-litewskiej dyplomacji i mam nadzieję, że będę wypełniał swe obowiązki jak najlepiej.

Gratuluję najserdeczniej! Jeżeli znajdzie Pan w c. i k. Akademii Dyplomatycznej źródło wiedzy bądź inspiracji, tym bardziej będę zaszczycony .

Michał F. Lubomirski-Lisewicz pisze: ↑3 lata temu

Mam teraz pytanie, dlaczego w nocie osobistej data jest na górze? Wydawałoby mi się jednak, że nota osobista przybiera formę bardziej uroczystą. Zaś sądzę, że data pisana na dole przydaje trochę uroczystości.

Cóż, można tak sądzić - data pisana na dole przydaje przede wszystkim pewnej urzędowości (choć z pewnością uroczystej). W dodatku w świecie realnym przyjęte jest, że w dacie nie drukuje się dnia, który wpisuje ręcznie osoba parafująca notę, co ma być pewnym oddaniem hołdu “dawnym” czasom, gdy noty pisano odręcznie.

Nie jestem pewien, czy odpowiem teraz prawidłowo, ale na ile w ogóle rozumiem te zagadnienia, to data pisana na górze z kolei podkreśla osobisty charakter noty, nawiązując do datowania np. zwykłych listów. Umacnia to fakt, że notę osobistą pisze jeden z przedstawicieli państwa samodzielnie - choć nadal reprezentując to państwo - i uwypukla w ten sposób możliwości wagę, jaką przykłada do noty i sprawy w niej ujętej.

Michał F. Lubomirski-Lisewicz pisze: ↑3 lata temu

(A tak swoją drogą, o dyplomacji jest trochę na Uniwersytecie w Grazu: viewtopic.php?f=97&t=305)

Bardzo dziękuję! Na śmierć o tym zapomniałem, będę się starał nie dublować tych tematów, ewentualnie je rozwijać . Przyznam też, że zajęcia w Akademii mają mieć raczej wymiar praktyczny, sam nie jestem naukowcem ani w wirtualnym, ani w realnym świecie, dlatego nie uzurpuję sobie takich praw .

Swoją drogą, zauważyłem błąd w przykładzie noty osobistej, który za chwileczkę poprawię - zabrakło inwokacji, co dowodzi, że nikt z nas nie może być całkowicie pewien swojej wiedzy .