Wydział Dowodzenia

[Henryk von Groc]

Dowodzenie Wojskiem

Dowodzenie to proces, przez który dowódca narzuca swoją wolę i zamiary podwładnym oraz w ramach którego wspomagany przez swój sztab planuje, organizuje, motywuje i kontroluje działania podległych mu wojsk przez użycie standardowych procedur działania i wszelkich środków przekazywania informacji. W celu efektywnego sprawowania dowodzenia dowódca musi być świadomy relacji dowodzenia, jakie istnieją pomiędzy nim samym i siłami przydzielonymi mu do wykonania zadania.

Dowództwo jest władzą nadaną jednej osobie w celu stawiania zadań, koordynacji i kontroli działań zbrojnych. Dowódca sprawuje tę władzę nad swoimi podwładnymi na mocy mianowania. Władza ta, wywodząc się z prawa i uregulowań wojskowych jest nierozerwalnie połączona z przyjęciem za nią odpowiedzialności. Odpowiedzialność ta nie może być przekazywana. Dowódca bezpośrednio realizuje dowodzenie (np. dowódca plutonu) oraz przy pomocy podległych dowódców (np. dowódca kompani przez dowódców plutonów) lub przez podległe organy dowodzenia - sztaby. Typowym i najpowszechniejszym instrumentem i środkiem dowodzenia jest rozkaz.

Sprawowanie dowodzenia wiąże się przede wszystkim z procesem podejmowania decyzji i planowania. Proces ten musi być zarówno dynamiczny jak i wielowymiarowy. Powinien on zapewniać podejmowanie decyzji do działań bieżących, toczących się jednocześnie z procesem decyzyjnym i planowaniem przyszłych działań. Sprawowanie dowodzenia będzie szczególnie utrudnione w przypadku braku jednego spośród trzech podstawowych elementów: informacji, kontroli i łączności. Oznacza to, iż dowódca potrzebuje: informacji w celu podjęcia decyzji, możliwości sprawowania kontroli w celu koordynowania i monitorowania działań wojsk oraz środków łączności do przekazywania informacji.

Uprawnienia w dowodzeniu

Dowodzenie pełne to władza wojskowa i odpowiedzialność za wydawanie rozkazów podwładnym. Dowodzenie takie obejmuje wszystkie aspekty działań wojskowych i administracyjnych. Występuje jedynie w ramach sił narodowych.

Dowodzenie operacyjne to władza przyznana dowódcy do przydzielania zadań podwładnym dowódcom, do rozwijania jednostek do działań, do ponownego przydzielania sił oraz do zatrzymania sobie lub przekazania komuś innemu kontroli operacyjnej i/lub taktycznej, jeśli uzna to za niezbędne. Władza ta nie obejmuje odpowiedzialności za administrację czy logistykę. Może być rozciągnięta również na siły przydzielone temu dowódcy.

Dowodzenie taktyczne to władza przyznana dowódcy do stawiania zadań siłom będącym pod jego dowództwem w celu wykonania zadań postawionych przez wyższe dowództwo.

[Henryk von Groc]

Dowódca
Stanowisko etatowe w wojsku, żołnierz stojący na czele rodzaju sił zbrojnych, związku taktycznego, oddziału lub pododdziału. Posiada określone prawa (wydawanie rozkazów oraz nadzór nad ich wykonawstwem). Jest organizatorem działań bojowych podległych wojsk (żołnierzy) oraz dowodzi nimi w czasie ich trwania.

Rola i zadania dowódcy
Dowódca wydaje dyrektywy, rozkazy i instrukcje zarówno przed jak i w trakcie działań. Gdy jest to możliwe, rozkazy te powinny być wydawane osobiście i potwierdzane na piśmie. Wraz z rozpoczęciem działań, normalnym przedsięwzięciem dowódcy będzie dokonywanie niezbędnych korekt w planie działania poprzez krótkie, jasne rozkazy, często przekazywane radiowo lub łącznością przewodową. Rola dowódcy wyraża się w spełnianiu pewnej liczby zadań. Konkretne zadania będą się zmieniać w zależności od szczebla dowodzenia i możliwości wojsk.

Do zasadniczych zadań dowódcy należy:
znajomość zamiaru przełożonego.
prowadzenie oceny sytuacji.
podejmowanie decyzji
określanie zadań
przydział sił środków
stawianie zadań dla wojsk
podtrzymywanie zdolności bojowej
motywowanie wojsk
zapewnianie przywództwa

[Henryk von Groc]

Sztab dowództwa wojskowego i jego organizacja

Sztab jest główny organ dowodzenia występujący w oddziałach i związkach wszystkich rodzajów sił zbrojnych oraz na szczeblu centralnym. Na czele sztabu stoi szef sztabu podlegający bezpośrednio dowódcy. W okresie pokoju głównym zadaniem sztabu jest organizowanie szkolenia wojsk i zapewnienie im warunków utrzymania wysokiego stopnia gotowości bojowej.

Przeznaczenie
Sztab przeznaczony jest do zapewnienia dowódcy doradztwa i pomocy oraz zapewnienia wsparcia podległym dowódcom. Sztab nie posiada władzy sam z siebie; czerpie władzę od dowódcy i sprawuje ją w jego imieniu.

Zadania
Zadaniem sztabu jest przede wszystkim sprawowanie kontroli poprzez spełnianie jej dwóch głównych funkcji: koordynowania i monitorowania. Zastosowane elementy dowodzenia i koordynacji nie mogą ograniczać swobody działania podległych dowódców. Poprzez koordynowanie rozumieć należy wsparcie dowódcy przez sztab w postaci gromadzenia, przetwarzania i przedstawiania informacji w sposób, który pomaga mu wybrać właściwy wariant działania. W związku z tym sztab odpowiedzialny jest za szczegółowe przygotowanie i doprowadzenie do wykonawców elementów dowodzenia i koordynacji działań, które zwykle zawiera się w rozkazach. W ramach drugiej i pokrywającej się (z koordynowaniem) funkcji monitorowania, sztab stwarza warunki niezbędne do terminowego podejmowania decyzji. Do szczegółowych zadań sztabu należy :
- gromadzenie informacji
- ocenianie sytuacji
- przewidywanie
- informowanie
- rekomendowanie
- wydawanie zarządzeń w imieniu dowódcy
- monitorowanie
- koordynowanie

Organizacja
Sztab wojskowy posiada w swojej organizacji wyspecjalizowane komórki - oddziały. Każdy z nich ma określony zakres kompetencji.

Oddział I Organizacyjny — organizacja

organizacja ogólna wielkich jednostek, szczegółowa każdej broni i służby
sprawy uzbrojenia każdej broni lub służb
wykazy stanów liczebnych
wykaz chorych i rannych
uzupełnienie stanów ludzi i koni
przeniesienia, urlopy, awanse, nagrody, kary, policja, karność ogólna, eskorty itp.
służba sprawiedliwości
kontakty z władzami cywilnymi własnego terytorium zajętego przez wojsko
sprawy terytorialne

Oddział II Wywiad i Kontrwywiad — informacje i wywiad

pozyskiwanie wiadomości o nieprzyjacielu; opracowane planu określającego jakie wiadomości należy poszukiwać i za pomocą jakich organów
zbieranie, porównanie i analiza wiadomości oraz opracowywanie syntetycznej oceny nieprzyjaciela
rozpowszechnianie wiadomości o nieprzyjacielu w formie meldunków, komunikatów lub biuletynów
organizowanie współpracy wszystkich organów, posiadających możności pośredniego lub bezpośredniego zbierania informacji o nieprzyjacielu
deszyfrowanie depesz obcych
szyfrowanie i deszyfrowanie depesz własnych
utrzymywanie kontaktów z władzami cywilnymi w swoim zakresie działania

Oddział III Operacyjny – operacje i wyszkolenie

przygotowanie działań i wykonania powziętych przez dowódcę decyzji. W tym celu musi posiadać:
znajomość możliwości działań oraz kontrola środków służących do rozwinięcia tych możliwości
znajomość decyzji podjętych przez dowódcę i opracowanie jej w formie planów, wytycznych i rozkazów
aktualna znajomość położenia wojsk własnych
metody i plany szkolenia wojsk
opracowanie doświadczeń z ćwiczeń i walk
prowadzenie dziennika operacyjnego
służba przekazywania

Oddział IV Kwatermistrzowski — zaopatrzenie i transporty

organizacja przewozów, rozdział i użycie środków transportowych
organizacja zaopatrywania, ewakuacji i naprawy sprzętu; rozdział i użycie materiału i środków pieniężnych
rozdział i użycie sił roboczych
sprawy ewakuacji i leczenia ludzi i koni
ogólna organizacja obszarów etapowych

W mniejszych sztabach oficerowie nie byli zorganizowani w oddziały. Pracowali w ścisłym kontakcie ze sobą według ustaleń szefa sztabu.

SCHEMAT ORGANIZACJI SZTABU

[Henryk von Groc]

Organizacja Jednostek Wojskowych

Na strukturę organizacyjną wojsk wpływają dwa podstawowe założenia. Po pierwsze – jak najskuteczniejsze prowadzenie działań wojennych. Po drugie – stworzenie i utrzymanie jak najsprawniejszego narzędzia dla tych działań, czyli sił zbrojnych. Współpraca wewnątrz nich jest niezbędna i najlepiej gdy łączą te funkcje w jednym dowództwie. Tak też jest na niskich szczeblach dowodzenia – taktycznych. Jednak przy większych zgrupowaniach wojsk, bardzo często stosuje się wyraźny rozdział tych kompetencji (często pod wpływem polityki). Istnieją więc dowództwa zajmujące się wyłącznie prowadzeniem walk (związki operacyjne) jak i dowództwa skoncentrowane na pracy administracyjnej (okręgi wojskowe). W momencie zagrożenia wojną powyższe kompetencje łączy się w jednym dowództwie - związki operacyjne otrzymują kompetencje okręgów wojskowych. Istnieją jednak państwa, które tego podziału nie uznają.

Obecnie podział organizacyjny jednostek wojskowych nie różni się od w/w. zasad i wygląda następująco:

Związki operacyjne
Armia / okręg obrony powietrznej, (ok. 45-150 tys żołnierzy);

Związki taktyczne
Korpus / okręg wojskowy, (ok. 15-45 tys żołnierzy);
Dywizja (ok. 5-15 tys żołnierzy);
Brygada (ok. 3-6 tys żołnierzy);

Oddziały
Pułk / Półbrygada (ok. 900-2100 żołnierzy);

Pododdziały
Batalion / Dywizjon, (ok. 300 - 700 żołnierzy);
Kompania / Bateria / Eskadra / Szwadron (ok. 60-110 żołnierzy);
Pluton (ok. 9-45 żołnierzy);
Drużyna / Działon / Załoga, (ok. 3-15 żołnierzy);

[Henryk von Groc]

Armia
Związek operacyjny o różnej strukturze organizacyjnej, składający się z dowództwa, kilku korpusów lub dywizji zasadniczego dla danego związku rodzajów wojsk oraz związków taktycznych i oddziałów zapewniających dowodzenie, a także zabezpieczenie operacyjne, materiałowe i techniczne działań całości jego sił.

Korpus
Wyższy związek taktyczny składający się z kilku dywizji lub brygad określonego rodzaju wojsk oraz związków taktycznych i oddziałów, przeznaczonych do zabezpieczenia działań całości jego sił; wchodzi zwykle w skład związku operacyjnego, niekiedy może działać samodzielnie.

Dywizja
Podstawowy związek taktyczny różnych rodzajów sił zbrojnych składający się zazwyczaj z pułków lub brygad różnych rodzajów wojsk (typowych dla danego rodzaju sił zbrojnych) przeznaczonych do prowadzenia walki oraz oddziałów i samodzielnych pododdziałów przeznaczonych do zabezpieczenia bojowego działań, zapewnienia zaopatrzenia materiałowego i utrzymania w gotowości bojowej sprzętu technicznego jednostek dywizyjnych. Skład organizacyjny dywizji jest zazwyczaj stały. Dywizja działa przeważnie w składzie armii lub korpusu, może również wykonywać niektóre zadania samodzielnie.

Brygada
Najmniejszy związek taktyczny stanowiący w wielu armiach podstawową jednostkę bojową wojsk lądowych o wielkości pośredniej między pułkiem a dywizją. Dzieli się na pułki lub bataliony. Występuje również w innych rodzajach sił zbrojnych. Współczesna brygada składa się z batalionów i kompanii różnych rodzajów wojsk i służb. Jest ona jednostką prowadzącą walkę broni połączonych. Dowódca brygady kieruje działaniami batalionów lub zgrupowań taktycznych tworzonych na bazie batalionu.

[Henryk von Groc]

Pułk
Jednostka wojskowa w różnych rodzajach wojsk, pełniąca funkcje administracyjne, szkoleniowe i logistyczne (kwatermistrzowskie). Pułk jest oddziałem taktycznym złożonym z dowództwa, sztabu, kwatermistrzostwa, kilku pododdziałów (batalionów, dywizjonów, kompanii, baterii, eskadr) określonego dla danego pułku rodzaju wojsk oraz z pododdziałów przeznaczonych do zabezpieczenia działań pułku. Pułk jest jednostką samodzielną pod względem administracyjnym i gospodarczym, ma też własny sztandar. W zależności od przeznaczenia istnieją pułki piechoty, pułki zmechanizowane, pułki czołgów, pułki artylerii. Pułk piechoty składa się z reguły z 3 batalionów, a pułk artylerii – z 3 dywizjonów.Najczęściej pułk stanowi część związku taktycznego (brygady lub dywizji), ale może także występować samodzielnie.

Batalion
Jednostka organizacyjna wojska, mniejsza od pułku – ok. 300-700 żołnierzy (czasem więcej niż 700).

Kompania
Pododdział wojska liczący od 60 do 110 żołnierzy, podoficerów i oficerów. Składa się zazwyczaj z pododdziału dowodzenia, 3-4 plutonów zasadniczego rodzaju wojsk, ewentualnie plutonu wsparcia. Zazwyczaj trzy, rzadziej dwie lub cztery kompanie wchodzą w skład batalionu. Kompanie czasami mogą wchodzić w skład pułku, a nawet brygad czy dywizji (jak np. kompania zaopatrzenia, obsługi). Obecnie w większości armii świata, etatowym dowódcą kompanii (baterii) jest oficer w stopniu kapitana.

Pluton
Pododdział w składzie 2-5 drużyn, działonów, sekcji lub załóg wozów bojowych. Występuje we wszystkich rodzajach wojsk. Wchodzi najczęściej w skład kompanii, baterii albo szwadronu. Niekiedy występuje samodzielnie na szczeblu batalionu (dywizjonu) lub pułku. Może mieć jednorodną strukturę organizacyjną (gdy składa się z drużyn jednego rodzaju) albo składać się z drużyn o różnej organizacji i przeznaczeniu. Jest podstawową jednostką w szkoleniu, odpowiednikiem klasy w szkole albo grupy na studiach. Przeważnie jest to najmniejszy pododdział etatowo dowodzony przez oficera.

Drużyna
Najmniejszy pododdział występujący w większości rodzajów wojsk. Jest przeznaczona do prowadzenia walki albo zabezpieczenia działań bojowych. W artylerii jej odpowiednikiem jest działon, w wojskach zmechanizowanych i pancernych - załoga wozu bojowego, w niektórych jednostkach rakietowych, łączności i logistycznych - obsługa wozu, urządzenia lub agregatu, a w kawalerii - sekcja. W zależności od rodzaju wojsk, ich przeznaczenia i funkcji, stan liczebny drużyny wynosi 3-15 osób.

[Henryk von Groc]

Taktyka

To teoria i praktyka posługiwania się jednostkami wojskowymi dla osiągnięcia zamierzonego celu. Taktyka jest najniższym poziomem sztuki wojennej. Wyższymi szczeblami sztuki wojennej są: sztuka operacyjna i strategia.
Taktyka dotyczy reguł użycia stosunkowo niewielkich jednostek wojskowych zwanych związkami taktycznymi. Jest sztuką osiągania zwycięstwa (czy ogólniej: zamierzonych celów) w konkretnych warunkach. Przyjmuje się też, że taktyka dotyczy ograniczonej przestrzeni (np. do XX wieku do terenu, który można objąć wzrokiem) i czasu (rzędu doby).

Taktyka (w odróżnieniu od sztuki operacyjnej i strategii) jest silnie związana i zależna od zmian organizacyjnych i technicznych w wojsku. Przykładowo kawaleria, której podstawowym sposobem użycia (taktyką) przez wieki była szarża wraz z wprowadzeniem karabinu maszynowego i szybkostrzelnej artylerii zaczęła używać koni jedynie do szybkiego przemieszczania się a do walki kawalerzyści zsiadali z koni, wykonując szarżę jedynie w wyjątkowych, sprzyjających okolicznościach. Nawet drobna zmiana w wyposażeniu może skutkować istotną zmianą sposobu walki (taktyki).

W innym ujęciu – taktyka to bezpośrednia walka zbrojna, mająca na celu bezpośrednie zniszczenie (zgładzenie, definitywne rozbicie) sił i środków walki, bez względu na ich wielkość (skalę). Taktyka prowadzona jest w dwóch podstawowych rodzajach: natarciu i obronie, przy czym najczęściej prowadzone są one w formie pozycyjnej. Manewr w taktyce, zwłaszcza mający na celu okrążenie (osaczenie) przeciwnika, jest bardzo rzadko stosowany. Najczęstszym manewrem taktycznym jest rotacja (luzowanie) jednostek tak w natarciu, jak i obronie.

[Henryk von Groc]

Działania taktyczne wojska

Działania taktyczne wojska to wszelkie działania pododdziałów, oddziałów, związków taktycznych, wojsk operacyjnych i obrony terytorialnej. Działania te dzielą się na działania rozstrzygające i działania pomocnicze.

Działania rozstrzygające (walki) dzieli się na :
* obronę
* natarcie
* działania opóźniające
* wycofanie
* działania nieregularne

Działania pomocnicze dzieli się na :
* przemieszczanie
- marsze
- przewozy
* rozmieszczanie

[Henryk von Groc]

Obrona

Zamierzony lub wymuszony rodzaj walki prowadzony po to, aby zapobiec opanowaniu przez wojska przeciwnika terenu i uniemożliwienia mu realizacji zakładanych celów, zadania mu maksymalnych strat, stwarzając w ten sposób warunki do działania zaczepnego.

Celem działań obronnych jest uniemożliwienie przeciwnikowi opanowania terenu, rozbicie zgrupowań uderzeniowych i załamanie jego natarcia oraz przejęcie inicjatywy. Do celów szczegółowych zalicza się :
* utrzymanie określonego terenu,
* rozbicie przeciwnika, który włamał się w ugrupowanie obronne,
* zyskanie na czasie,
* zrównoważenie potencjałów walczących stron poprzez okresową utratę terenu,
* umożliwienie kolejnym siłom ześrodkowania się i wykonania zwrotu zaczepnego,
* zmuszenie przeciwnika do przyjęcia walki w niedogodnym dla niego terenie.

Ze względu na sposób rozegrania (zamiar) działań obronnych rozróżnia się:
* obronę manewrową (ang. mobile defence),
* obronę pozycyjną (ang. area defence lub position defence)

Strukturę obrony stanowi układ wzajemnych relacji elementów składających się na całość obrony. W skład jej wchodzą następujące elementy :
* pasy, rejony lub pozycje obronne,
* pas przesłaniania,
* pozycja przednia,
* pozycje ryglowe,
* rejony stanowisk ogniowych podporządkowanej artylerii,
* rubieże ogniowe i kierunki (rubieże) planowanych kontrataków,
* rubieże ogniowe odwodów przeciwpancernych,
* odcinki (rubieże) minowania oddziałów zaporowych,
* węzły, strefy zapór niszczeń, strefy rażenia i pułapek ogniowych,
* rejony rozmieszczenia odwodów wojsk wspierających,
* rejony rozmieszczenia elementów rozpoznania i walki elektronicznej,
* rejony rozmieszczenia oddziałów, pododdziałów urządzeń logistycznych,
* lądowiska śmigłowców,
* stanowiska dowodzenia,
* rejony zastrzeżone,
* drogi manewru, dowozu i ewakuacji.

[Henryk von Groc]

Działania opóźniające

Działania bojowe (osłonowe) prowadzone przez wojska w czasie odejścia na kolejnych pozycjach obronnych (opóźnienia) w celu uzyskania czasu potrzebnego wyższemu dowódcy na zadanie przeciwnikowi maksymalnych strat i stworzenia dla wojsk własnych bardziej korzystnej sytuacji bez angażowania się w decydujące walki.

Celami szczegółowymi są:
* opóźnienie manewru przeciwnika poprzez zadawanie mu strat zmniejszających jego potencjał bojowy, w celu zyskania czasu na przygotowanie kolejnych działań
* przejęcie inicjatywy poprzez celowe wprowadzenie przeciwnika w obszar, w którym jest on bardziej podatny na wykonanie ataku lub kontrataku
* uniknięcie walki w niesprzyjających warunkach i zabezpieczanie tym samym wojsk własnych
* określenie głównego kierunku uderzenia przeciwnika