Muzeum Morskie w Trieście

[Henryk von Groc]

Ożaglowanie statków

Ożaglowanie Rejowe
Najstarszy typ ożaglowania, stosowany głównie na dużych żaglowcach.

W ożaglowaniu rejowym, prostokątny lub trapezowy żagiel rozpięty jest poniżej poziomej belki zwanej reją. Reja zamocowana jest do masztu poprzecznie do osi podłużnej żaglowca. Żagle rejowe mogą być obracane wokół masztu w niewielkim zakresie (do kilkudziesięciu stopni), tym samym żaglowiec z ożaglowaniem rejowym nie może pływać tak ostro na wiatr, jak inne jednostki o ożaglowaniu skośnym. Ożaglowanie rejowe stosowane jest na następujących rodzajach żaglowców: fregatach, barkentynach, brygach, brygantynach i szkunerach (urejonych i z bryfokiem), z tego bryg i fregata (nazywana pełnorejowcem) mają ożaglowanie rejowe na wszystkich masztach.

Mocowanie żagli rejowych

Żagle rejowe mocowane są likiem górnym do górnego jaksztagu przy pomocy bencli. Do rei mocowane są dwa jaksztagi: górny do "przyszywania" żagla, dolny do mocowania perty, po której przemieszczają się marynarze. Od rogów szotowych biegną szoty, w przypadku marsli w kierunku pokładu, w przypadku żagli wyższych - do rei znajdującej się piętro niżej. Do tych samych rogów mocowane są halsy mające za zadanie napięcie lików wolnych i regulację wybrzuszenia żagla. W celu wypłaszczenia liku nawietrznego zawsze napina się hals na burcie, z której wieje wiatr.
Do noków rei mocowane są brasy służące do ustawiania rei w płaszczyźnie poziomej zależnie od kierunku wiatru. Niekiedy stosuje się kontrabrasy działające w przeciwnym kierunku. Pionową regulację nachylenia rei dokonuje się poprzez prace topenantami. Na dawnych żaglowcach reje wykonane były z drewna, współcześnie są stalowe, ze stopów metali lekkich lub nawet niekiedy z tworzyw sztucznych.
Na niektórych żaglowcach możliwa jest regulacja wysokości zawieszenia rei. Jest ona mocowana przy pomocy bejwutu do pierścienia zwanego rakiem, który przy pomocy drajrepu może być podnoszony lub opuszczany. Taki mechanizm zapewnia możliwość regulacji położenia środka ożaglowania w płaszczyźnie pionowej. Dawniej stosowano żagle wytykowe zwane lizelami, które mocowane były do wysuwanych wytyków.

Sprzątanie żagli rejowych

Ożaglowanie rejowe jest trudniejsze w obsłudze niż żagle skośne głównie ze względu na znacznie większą ilość lin do obsługi. W celu "zrzucenia" żagla rejowego luzowane są obydwa szoty, a następnie wybierane gejtawy, które podciągają rogi halsowe do rei. Następnie wybierane są gordingi, które przyciągają lik dolny. Po wykonaniu tych czynności żagiel ułożony jest w fałdy pod reją. Do jego sklarowania niezbędne jest wejście załogi na perty. Marynarze ustawiają się w równych odstępach i po wyluzowaniu gejtaw i gordingów układa żagiel na rei tworząc tzw. taszę. Sklarowany żagiel ułożony jest pomiędzy jaksztagami i przepleciony sejzingami. Aby postawić go powtórnie niezbędne jest ponowne wejście załogi na perty i rozklarowanie go. Podczas wykonywania czynności na rejach każdy załogant przypięty jest pasem ratunkowym do lajfliny.

[Henryk von Groc]

Ożaglowanie Bermudzkie
Rodzaj ożaglowania skośnego z trójkątnym żaglem przymocowanym likiem przednim do masztu i dolnym do bomu. Obecnie najpopularniejsze, ze względu na łatwość obsługi i dobre własności aerodynamiczne. Na kursach ostrych (bajdewind) pozwala na bardzo efektywne wykorzystanie siły aerodynamicznej, jednakże na kursach pełnych (baksztag i fordewind) nie osiągnie tak dobrych parametrów aerodynamicznych jak np. ożaglowanie rejowe, czy gaflowe.

Dawniej top masztu przy ożaglowaniu bermudzkim odginał się ku rufie. Po zastąpieniu giętkich masztów sztywnymi ożaglowanie trójkątne zaczęto nazywać marconi lub marconi bermudzkie. Nazwa nawiązuje do anteny odbiornika Marconiego, którą przypominać miał prosty maszt po zrzuceniu żagla. Obecnie obydwie nazwy są tożsame i stosowane zamiennie.

Powszechnie niesłusznie uważa się, że ożaglowanie bermudzkie jest najsprawniejsze ze wszystkich znanych typów. Badania przeprowadzone w tunelu aerodynamicznym wykazały, że wynikiem trójkątnego kształtu żagla jest znaczny opór indukowany, który jest główną składową wypadkowego oporu aerodynamicznego ożaglowania. Główną konsekwencją tej własności ożaglowania bermudzkiego jest zbyt wczesne odrywanie się strug powietrza w najwyższej części żagla, co sprawia, że 15% jego wysokości nie bierze udziału w wytwarzaniu siły ciągu. Im ostrzejszy kąt pomiędzy likiem wolnym a przednim, tym większy opór indukowany.

[Henryk von Groc]

Ożaglowanie Gaflowe
Rodzaj ożaglowania skośnego z czworokątnym żaglem rozpiętym pomiędzy masztem, biegnącym skośnie drzewcem - gaflem i opcjonalnie bomem. Żagiel do masztu przymocowany jest w sposób umożliwiający jego swobodne przesuwanie, podczas stawiania lub zrzucania, np. segarsami. Rezygnacja z bomu umożliwia pracę żagla z dłuższym likiem dolnym niż odległość między masztami.

Żagiel gaflowy wyewoluował z żagla łacińskiego, poprzez stopniowe skracanie przedniej części rejki, aż do ostatecznego oparcia jej o maszt. Najczęściej stosowany główny żagiel skośny na szkunerach, brygantynach i barkentynach, na barkach i fregatach używany jako żagiel dodatkowy na ostatnim maszcie. Dawniej bardzo popularny na jednomasztowcach, obecnie niemal wyparty przez żagiel bermudzki. Odmianą ożaglowania gaflowego jest guari, w którym gafel biegnie niemal pionowo.

W porównaniu do żagla bermudzkiego, przy tej samej powierzchni ma niżej położony środek ożaglowania, dzięki czemu powoduje mniejsze przechyły, ale jego wadą jest mniejsza sprawność na ostrych kursach. Pozwala na postawienie topsla - dodatkowego żagla nad gaflem. Zazwyczaj uniemożliwia zastosowanie achtersztagu i w związku z tym przy większym żaglu wymusza montowanie baksztagów.

[Henryk von Groc]

Ożaglowanie gaflowe z topslem
Topsel to żagiel zaliczany do żagli dodatkowych. Jest górnym żaglem przymasztowym. Jest on rozpinany pomiędzy gaflem, a stengą masztu. Ze względu na krój oraz sposób rozpinania rozróżnić można trzy rodzaje topsla: topsel trójkątny stawiany za pomocą dwóch rejek, topsel trójkątny stawiany bezpośrednio do stengi masztu (bez rejek) oraz topsel czworokątny stawiany na jednej rejce (rejka nad likiem górnym – patrz lik). Żagle górne (w tym topsel) jako podnoszone w zasadzie tylko przy dość słabych wiatrach wykonuje się z cieńszej tkaniny niż żagle dolne (fok, grot, bezan). Do obsługi topsla służą trzy liny: fał topsla, hals topsla oraz szot topsla.

[Henryk von Groc]

Ożaglowanie Łacińskie
Rodzaj ożaglowania z trójkątnym żaglem przymocowanym do długiej ukośnej rejki. Rejka zamocowana jest do masztu niesymetrycznie: jej przednia - krótsza - część umocowana jest w okolicach dziobu.

Ożaglowanie Arabskie
Rodzaj ożaglowania z czworokątnym żaglem przymocowanym do długiej ukośnej rejki. Powstało przez skrócenie przedniej części żagla łacińskiego.

[Henryk von Groc]

Ożaglowanie Rozprzowe
Rodzaj ożaglowania skośnego, w którym czworokątny żagiel rozpinany jest przez drzewce, nazywane rozprzą, które zamocowane jest do masztu w jego dolnej części i biegnie skośnie aż do górnego tylnego rogu żagla.

Żagiel przymocowany jest przednim likiem do masztu oraz rogiem do końca rozprzy, dolny lik może być przymocowany do bomu, ale jest on stosowany raczej w nowszych konstrukcjach, dla polepszenia własności aerodynamicznych żagla. Liki wolny i górny nie są mocowane do drzewc. Podczas żeglugi jednym z halsów, rozprza znajduje się przed żaglem, co powoduje zaburzenia jego kształtu, jednak przy dobrym żaglu nie wpływa to znacząco na jego pracę. Ożaglowanie rozprzowe stosowane było na wielu łodziach roboczych.

[Henryk von Groc]

Ożaglowanie Lugrowe
Jest to bardzo prosty i tani typ ożaglowania.

Żagiel można mocować :
- tylko do lugiera (lugier zwykły)
- do lugiera i bomu (lugier zrównoważony).

Ożaglowanie tego typu można także podzielić ze względu na ilość żagli:
- jeden (lugier zwykły i zrównoważony, jeden żagiel wystający trochę przed maszt; wady: żagiel na jednym z halsów opiera się o maszt; zalety: duża prostota konstrukcji)
- dwa (tzw. lugier rosyjski, jeden większy żagiel za masztem drugi, mniejszy przed nim; wady: konstrukcja bardziej skomplikowana od konstrukcji jednożaglowej; zalety: żagiel nie opiera się o maszt na żadnym z halsów)
Ożaglowanie tego typu charakteryzuje się prostotą konstrukcji oraz niskimi wymaganiami konstrukcyjnymi. Było ono powszechnie stosowane do końca XIX wieku.

Ożaglowanie Chińskie
Odmiana żagla lugrowego zwanego też żaglem lugrowym chińskim.

[Henryk von Groc]

Ożaglowanie Polinezyjskie
Żagiel rozpięty pomiędzy dwoma łukowatymi drzewcami złączonymi jednym końcem (wyglądem przypominają kleszcze kraba) i zamocowanymi do stosunkowo niskiego masztu, wspólny koniec drzewc zamocowany jest w okolicy dziobu.

Ożaglowanie Nowogwinejskie
Kształt żagla taki jak żagla polinezyjskiego z tą różnicą, że kleszcze wspólnym końcem zamocowane są w pobliżu podstawy masztu.

[Henryk von Groc]

Ożaglowanie Nowozelandzkie
Trójkątny żagiel rozpięty pomiędzy drzewcami jak w żaglu melanezyjskim.

Ożaglowanie melanezyjskie
Prostokątny żagiel rozpięty pomiędzy dwoma drzewcami przebiegającymi skośnie od środka łodzi na zewnątrz w kierunku rogów żagla.

[Henryk von Groc]

Poszycie Statków

Poszycie statków to zewnętrzna, szczelna powłoka kadłuba jednostki pływającej, zapewniająca pływalność oraz nadająca jej ostateczny kształt. Do końca XIX wieku poszycie statków było wykonywane na ogół z twardego, wytrzymałego drewna takich gatunków jak: dąb, modrzew, sosna, mahoń. Drewno szkutnicze musi cechować się wilgotnością mniejszą niż 20% oraz brakiem sęków, pęknięć, zagrzybień, twardzicy, Zdarzało się również, że rosnące drzewa formowano z myślą uzyskania odpowiednich do konstrukcji kadłuba krzywizn. Istnieje kilka technik konstruowania kadłubów drewnianych.

Do elementów poszycia można zaliczyć:
poszycie denne
poszycie burtowe
poszycie pokładowe

Istnieje wiele technik poszywania, znacznie różniące się między sobą w zależności od materiału konstrukcyjnego, wielkości jednostki oraz jej przeznaczenia.