Muzeum Wojska

[Henryk von Groc]

Halabarda

Dwuręczna broń drzewcowa, która zdobyła popularność już w XIV wieku. Typowa halabarda ma ok. 2,5-metrowe drzewce z głownią łączącą w sobie elementy trzech broni: topora z jednej strony, haka z drugiej i włóczni pośrodku. Dzięki temu była uniwersalna, mogąc służyć zarówno do cięcia jak i kłucia. Hak był szczególnie użyteczny przeciw kawalerzystom, pozwalając halabardnikowi ściągnąć jeźdźca z wierzchowca. Od XVI wieku była używana przez straż pałacową i miejską. Dzięki swej prostej budowie, wysokiej skuteczności i niskiemu kosztowi produkcji była bardzo popularna i szeroko dostępna. Używano jej głównie, aby pokonać pikinierów albo rycerzy walczących mieczem.

[Henryk von Groc]

Kopia

Broń drzewcowa wywodząca się z włóczni, którą konny wojownik umieszczał pod pachą i atakował przeciwnika szarżując na niego galopem. Niezbędne dla rozwoju tej techniki walki było upowszechnienie się strzemion i siodeł z wysokimi łękami. Stała się tradycyjną bronią europejskich rycerzy. Dawała jeźdźcowi wielką siłę uderzenia w pierwszej fazie walki, ale jednorazową - przy trafieniu w przeciwnika łamała się. W czasie niektórych bitew po pierwszej szarży zdarzały się nawroty rycerstwa po nowe kopie i ponowne ataki - takich manewrów mogło być nawet kilka. W innych przypadkach, po skruszeniu kopii, rycerstwo przechodziło do walki wręcz na inną broń, najczęściej miecze. Długość, masa i konstrukcja kopii wykluczały jakąkolwiek formę szermierki, poza atakiem na wprost, gdzie jeździec kierował głównie koniem. Jej zdolność przebijania zbroi była bardzo duża, z racji przyłożenia masy rozpędzonego konia i jeźdźca na końcu wąskiego, ostrego grotu. Stymulowała rozwój coraz doskonalszych i grubszych pancerzy, co z kolei wymuszało zwiększanie długości i masy samej kopii. Długość kopii dochodziła do 4,5 m, z czego tylna, grubsza część, na którą przypadało ok. 1/4 długości, stanowiła przeciwwagę. Chwyt był osłonięty okrągłą tarczką, chroniącą dłoń rycerza. W XV wieku na zbrojach pojawiają się specjalne haki do podtrzymywania coraz cięższych kopii. Była także bardzo kosztowna.

Kopie turniejowe różniły się zdecydowanie od tych używanych na wojnie. W turniejowych koniec (grot) był zakończony tępo, gdyż nikomu nie zależało na tym, aby trwale okaleczyć przeciwnika; były również często nacinane, aby łatwiej pękały. W zmaganiach turniejowych głównym celem było skruszenie kopii na tarczy lub zbroi przeciwnika.

[Henryk von Groc]

Lanca

Lekka broń drzewcowa formacji kawaleryjskich o długości ok. 2,6-2,9 metra (wyjątkowo powyżej 3 m). Lekkie drzewce zakończone było wąskim grotem o długości kilkunastu centymetrów. Tylec zakończony okuciem i strzemiączkiem (do zaczepiania o nogę jeźdźca). Pod grotem zwykle przymocowany proporczyk. Doskonale wyważona, posiadała w środku ciężkości rękojeść oraz temblak służący zawieszaniu lancy na ramieniu i zabezpieczający przed wypuszczeniem podczas walki. Typowa dawna lanca polska wykonana była z jesionowego drzewa impregnowanego smołą.

[Henryk von Groc]

Broń Miotająca
Łuk

Jedna z najstarszych broni, znana ludzkości od co najmniej 35 000 lat, choć jej rozkwit miał miejsce w okresie środkowego mezolitu, około 10 000 lat p.n.e. Łuk składa się ze sprężystego pręta lub listwy zwanego łęczyskiem oraz linki łączącej oba końce pręta zwanej cięciwą. Natomiast pociskiem jest strzała, czyli cienki i długi pręt, który jest wystrzeliwany z łuku. Łęczyska łuku są wykonane z elastycznego materiału, który jest w stanie ulegać odwracalnemu odkształceniu poprzez ręczne naciągnięcie cięciwy. Z kolei cięciwa jest stosunkowo cienką (ale nie przesadnie) nierozciągliwą linką, na tyle wytrzymałą, aby nie pękać w momencie prostowania łęczyska po strzale. Sama strzała jest na tyle długa, aby wystawać choć trochę za łęczysko w momencie pełnego naciągnięcia cięciwy.

Łuk na ogół miał ok. 180 cm i zwykle był wykonany z drzewa cisowego, rzadziej z jesionowego. Cięciwa wykonana była z nici lnianych lub konopnych, odpornych na wilgoć. Strzały miały około 90-100 cm i zależnie od przeznaczenia różne groty: do przebijania pancerzy i wnikania między spojenia płyt przeznaczone były groty wąskie, czworokątne. Przy pomocy dobrego łuku można było z ok. 150 metrów, przebić ówczesną zbroję. Na ludzi nieopancerzonych używano grotów płaskich, trójkątnych, ostro rozszerzających się, co uniemożliwiało wyjęcie strzały. Sprawny łucznik mógł wystrzelić średnio 10-12 strzał na minutę, co przy większych oddziałach dawało potężną siłę rażenia. Zmierzch zastosowania łuku nastąpił po rozpowszechnieniu się broni palnej.

[Henryk von Groc]

Kusza

Broń wykorzystująca energię sprężystości, składająca się z krótkiego łuku przymocowanego do łoża, w którym umieszczony był mechanizm zwalniający cięciwę i miejsce na pocisk, zazwyczaj krótką strzałę zwaną bełtem. Zasadnicza różnica w użyciu polega na możliwości wstrzymania się ze strzałem przez dowolnie długi czas po naciągnięciu cięciwy. Cięciwę naciąga się ręcznie, korbą lub lewarem, a dopiero potem strzela, naciskając spust. Kusza jest dużo bardziej niebezpieczną bronią od łuku, gdyż, w porównaniu ze strzałami, wystrzeliwane z niej bełty osiągały większe prędkości i bardziej płaski tor lotu, przebijając każdą zbroję z odległości 150 metrów.

[Henryk von Groc]

PIECHOTA (organizacja, wyposażenie i uzbrojenie) Piechotą określa się wojsko walczące pieszo. Dawniej przemieszczało się pieszo, dzisiaj wykorzystuje inne środki transportu. Piechota jest znana i wykorzystywana od starożytności do czasów współczesnych jako jeden z podstawowych składników armii. Piechota zawsze walczyła w najbliższej odległości wroga. Piechota w czasach Starożytnych
W starożytności piechota stanowiła główny typ wojsk u ludów osiadłych, u ludów koczowniczych była to jazda. Z reguły jazda była formacją elitarną, gdyż wyposażenie i utrzymanie konia było bardzo kosztowne. Taktyka przyjmowana przez starożytne cywilizacje takie jak Egipcjanie czy Asyryjczycy, zakładała wykorzystanie słabo zorganizowanych mas biedniejszej i gorzej uzbrojonej (najczęściej we włócznie) piechoty ciężkozbrojnej jako punkt wyjścia dla uderzenia arystokratycznej jazdy i wozów bojowych (rydwanów). Formacjami pomocniczymi były oddziały lekkozbrojne uzbrojone w broń miotającą, działające przed zasadniczym starciem.
W armiach azjatyckich (chińskich i hinduskich) piechota również była najliczniejszym elementem armii, jednak za podstawowe uzbrojenie służył jej łuk. W Indiach konnica została wprowadzona dopiero w V w. p.n.e.

W starożytnej Grecji, ze względu na warunki niesprzyjające hodowli koni, ciężkozbrojni hoplici walczący w zwartej falandze byli podstawą armii wszystkich polis. W IV w. p.n.e. pojawiła się piechota półciężka, tzw. peltaści, która szybko zyskała na znaczeniu.

Reformy wojskowe Filipa II, króla Macedonii, w pierwszej połowie IV w. p.n.e. dały początek nowej formacji piechoty: falandze macedońskiej. Walczący w niej pedzetajrowie i hypaspiści, uzbrojeni w długie sarissy przez ponad 100 lat byli niepokonani.

Formacją piechoty, która położyła kres stosowaniu falangi, stała się narzędziem podboju całego basenu Morza Śródziemnego i panowała niepodzielnie na polach bitew przez ponad 500 lat był rzymski legion. W skład legionu wchodzili legioniści, z początku dzieleni na kilka typów (Velites, Hastati, Principes, Triarii), później jednakowi pod względem uzbrojenia. W skład legionu wchodził również kontyngent jazdy, jednak pełnił on z reguły funkcje osłonowe dla zmasowanego natarcia piechoty. Legion zniknął całkowicie w V wieku, a rola piechoty stopniowo zaczęła malała na rzecz jazdy.

[Henryk von Groc]

Piechota w czasach średniowiecza
Średniowiecze było czasem dominacji jazdy na polu bitwy. Piechota przez długi czas stanowiła jedynie formację pomocniczą, słabo uzbrojoną i zorganizowaną.

Już we wczesnym średniowieczu jazda była formacją dominującą w prawie wszystkich armiach barbarzyńskich. Wyjątek stanowiła armia Franków, którzy używali piechoty uzbrojonej w topory, oszczepy i miecze, atakującej najczęściej bezładnymi masami. Co ciekawe, wyposażenie takie było niezwykle kosztowne (w dawnym przeliczeniu równowartość ok. 10 dojnych krów).

Armie opierające się na pospolitym ruszeniu feudalnym nie były w stanie stworzyć poziom organizacji i dyscypliny na podobieństwo armii starożytnych. Jedynym państwem, które w dobie średniowiecza było zdolne utrzymywać dobrze zorganizowane armie, było Cesarstwo Bizantyjskie. Bizantyjczycy posługiwali się zarówno piechotą ciężkozbrojną (scutati), jak i lekkozbrojną (której większość stanowili łucznicy). Jednak nawet w armii bizantyjskiej piechota była formacją pomocniczą wobec jazdy.
Dopiero w XIII, XIV i XV wieku, wyszkolona i odpowiednio uzbrojona piechota zadała jeździe klęskę pod Stirling Bridge, Courtrai, Bannockburn, Crecy, Poitiers i Azincourt. Pierwszymi oznakami zbliżającego się renesansu piechoty było wprowadzenie w Europie kuszy (pierwsze potwierdzone użycie w bitwie pod Hastings w roku 1066) oraz wynalazek halabardy.

[Henryk von Groc]

Piechota w czasach nowożytnych
Od wieku XIII systematycznie wzrastało znaczenie piechoty. Wprowadzenie prochu w Europie było momentem przełomowym w całej historii wojskowości. W wieku XVI piechota uzbrojona w broń palną i piki mogła z powodzeniem powstrzymać szarżę wrogiej kawalerii. Coraz szersze stosowanie muszkietu spowodowało, że piechota, nazywana w epoce nowożytnej infanteria, uległa podziałowi na pikinierów i strzelców (muszkieterów).

W XVI wieku piechurzy formowali się na polu walki w zwarte czworoboki. W celu zapewnienia ciągłości ognia stosowali tzw. kontrmarsz, który polegał na kolejnym oddawaniu salwy przez poszczególne szeregi żołnierzy. Ci, którzy oddali strzał wycofywali się na tył kolumny w celu ponownego załadowania broni. Pikinierzy natomiast osłaniali strzelców przed atakiem jazdy wroga. Wynalezienie bagnetu spowodowało od drugiej połowy XVII wieku spadek przydatności pikinierów, halabardników oraz innych jednostek przeznaczonych do walki wręcz. W razie zaistnienia konieczności takiej walki, każdy piechur mógł ją podjąć używając muszkietu lub karabinu z bagnetem. Dodatkowo stopniowy rozwój broni palnej zmniejszył skuteczność szarży kawaleryjskiej, którą mogła powstrzymać dobrze wykonana salwa piechoty. Wszystko to spowodowało, że liczba pikinierów w oddziale wydatnie zmniejszyła się na początku XVIII wieku, by pod koniec tego stulecia praktycznie zniknąć z pól bitew. Formację piechurów uzbrojonych w broń białą (piki, kosy), pojawiały się jeszcze sporadycznie w XIX wieku, głównie w czasie powstań i rewolucji, były to jednak wyjątki od reguły i praktycznie można powiedzieć, że XVIII i XIX stulecie to epoka zdominowana przez broń palną. Przykładowe rodzaje piechoty z XIX wieku to fizylierzy, grenadierzy, strzelcy.

[Henryk von Groc]

Piechota początku XX wieku
Poczynając od I wojny światowej piechota walczyła głównie z okopów, a jej dotychczas barwne mundury zastąpione zostały przez jednobarwne, błękitnoszare, ciemnozielone, oliwkowe lub brunatne, maskujące uniformy. Zaś rozwój broni maszynowej, w szczególności pistoletów maszynowych spowodował, że piechota stała się główną formacją wojskową.

[Henryk von Groc]

BROŃ STRZELECKA Materiał wybuchowy,który nazywany czarnym prochem, wynaleźli Chińczycy. Sposób jego produkcji opisano po raz pierwszy w roku 1045. Z początku proch buł używany do napędzania niewielkich rakiet, które mogły służyć zarówno jako broń, jak i ognie sztuczne. Europejczycy zaznajomili się ze sposobem produkcji prochu w XIII wieku. Dało to początek rozwojowi broni palnej. Jej pomysł pochodził prawdopodobnie od Chińczyków, którzy nie dysponowali jednak odpowiednią technologią, aby wykonywać wymagające precyzyjnej obróbki lufy. Wczesne Rozwiązania
Jedna z pierwszych ilustracji prymitywnej armaty znalazła się w dokumentach adresowanych do króla Anglii Edwarda II w roku 1326. Armata, zwana wtedy bombardą, przypominała flakon zamontowany na stole - łożu. Odpalano ją za pomocą rozżarzonego do czerwoności pręta przytykanego do prochu. pociskiem była poczwórna strzała. W tym samym czasie istniały już jednak konstrukcje znacznie zaawansowane technicznie. Przykładem metalowa bombarda strzelająca żelaznymi kulami znana z pewnego dokumentu florenckiego, tak że datowanego na rok 1326.
Ręczna broń palna zaczęła się rozwijać w końcu XIV stulecia. Najstarsze egzemplarze miały lufy z żelaza lub brązu długie na około 30 centymetrów, mocowane do długich żerdzi. Broń trzymano w ręku, a żerdź ściskano pod pachą, tak by zapewnić broni odpowiednią stabilność. W drugiej ręce trzymano rozżarzony lont, sporządzony z długiego kawałka tkaniny nasączonej azotosem potasu, którym zapalano proch przez niewielki otwór. Eksplozja prochu wyrzucała z lufy niewielką kulę.