Korona Świętego Stefana stanowi najważniejszy symbol państwa węgierskiego. Według tradycji, która ukształtowała się za panowania Arpadów
i obowiązywała do XVI w. o ważności koronacji władców Węgier decydowały trzy przesłanki (zwyczaj ten był jednak od XIV w. wielokrotnie łamany):
- króla Węgier mógł koronować tylko arcybiskup Ostrzyhomia
- koronacja królewska musiała odbyć się w Székesfehérvár
- król Węgier musiał być koronowany Koroną Świętego Stefana
Pierwotnie przechowywana w Bazylice Koronacyjnej w Székesfehérvár w 1241 roku, podczas najazdu Mongołów na Węgry, została wywieziona do Chorwacji i schowana najpierw w Splicie, a później na wyspie Trau. W 1301 r. po śmierci ostatniego przedstawiciela dynastii Arpadów, Andrzeja III była przedmiotem rywalizacji między kandydatami do tronu węgierskiego. W 1301 r. przywłaszczył ją sobie Wacław II Czeski i przekazał swojemu synowi Wacławowi III. Ten ostatni gdy zrezygnował z tronu węgierskiego w 1305 r. oddał ją swojemu kuzynowi i następcy Ottonowi Wittelsbachowi, który w 1307 r. utracił ją na rzecz László, wojewody siedmiogrodzkiego uzurpującego sobie tytuł królewski.
Od 1310 roku Korona Świętego Stefana była w posiadaniu króla węgierskiego Karola Roberta i jego następców. Od 1401 r. przechowywana była w Ostrzyhomiu, a później w zamku Wyszehrad nad Dunajem. W 1440 r. znów stała się jednak przedmiotem konfliktu. Kryzys dynastyczny na Węgrzech po śmierci Albrechta II i żądania szlachty węgierskiej do ustanowienia królem Węgier, Władysława III Warneńczyka spowodowały, że królowa-regentka Elżbieta chcąc zadbać o interesy własnego syna Władysława Pogrobowca uknuła intrygę dworską i z pomocą swojej dwórki Heleny Kottannerin ukradła koronę z Wyszehradu. Następnie doprowadziła do koronacji małego Habsburga i gdy sprawa sukcesji była załatwiona wywiozła insygnium do Wiener Neustadt.
Koronę przechowywaną w Austrii, zwrócił na Węgry dopiero cesarz Fryderyk III w 1464 r.
W 1526 r. po bitwie pod Mohaczem dostała się w ręce magnata węgierskiego Piotra Perenyego, który ukradł ją ze skarbca w Wyszehradzie. Utracił on ją w 1529 r. Jako łup wojenny została dostarczona sułtanowi tureckiemu Sulejmanowi I Wspaniałemu, który jednak nią wzgardził i odesłał swojemu wasalowi i władcy Siedmiogrodu, Janowi Zapolyi, który walczył z Ferdynandem I po śmierci Ludwika II Jagiellończyka o tytuł króla Węgier.
W połowie XVI w. po śmierci Jana Zapolyi korona przypadła jego żonie regentce Siedmiogrodu, Izabeli Jagiellonce, która oddała ją Habsburgom.
Od tego czasu Korona Świętego Stefana przechowywana była najpierw w Wiedniu, później w Pradze, żeby od 1608 r. znaleźć swoje miejsce w skarbcu na zamku w Preszburgu. W XVII w. ze względu na działania wojenne była kilkakrotnie ukrywana i przenoszona. W 1644 r. przewieziono ją do Győr, gdy wojska siedmiogrodzkie Jerzego I Rakoczego okupowały Słowację. Z Preszburga wywieziono ją również w 1683 r. podczas najazdu tureckiego. Na początku XVIII w. była przechowywana w Wiedniu. Było to podyktowane potrzebą ukrycia insygniów koronacyjnych przed powstańcami węgierskimi dowodzonymi przez księcia Franciszka II Rakoczego.
15 kwietnia 1784 na polecenie Józefa II Habsburga koronę wywieziono z Preszburga do Wiednia, co miało symbolizować centralizację monarchii. Na skutek opozycji Węgrów cesarz na łożu śmierci zmienił swoją decyzję i 18 lutego 1790 r. Korona Świętego Stefana została wywieziona z Wiednia. Od tego czasu przechowywano ją na zamku w Budzie. Przez okres wojen napoleońskich była w ukryciu przewożona pod eskortą po różnych zamkach i miastach monarchii habsburskiej.
Korona na krótko zaginęła w czasie Wiosny Ludów, kiedy to przywódca powstania na Węgrzech Lajos Kossuth, przed udaniem się na emigrację rozkazał w 1849 r. zakopać insygnia królewskie w ziemi w miejscowości Orszowa. Odnaleziono ją w 1853 r. i przewieziono uroczyście do Budapesztu gdzie po reperacji posłużyła do koronacji Franciszka Józefa I w 1867 r. i Karola IV w 1916 r.
Cesarz Franciszek Józef w stroju koronacyjnym
- Według tradycji charakterystyczny złoty krzyżyk na koronie został przekrzywiony w XV lub XVI w. Jedna legenda głosi, że został on uszkodzony podczas kradzieży w 1440 r.
- Druga wskazuje na Ferdynanda I, który w ten sposób chciał odebrać koronie znaczenie jako relikwii.
- Trzecia historia wiąże fakt uszkodzenia krzyżyka z osobą Izabeli Jagiellonki, która przed odesłaniem korony Habsburgom w 1551 r. miała go odłamać i ofiarować Janowi Zygmuntowi Zapolyi, aby nosił go na swojej piersi.
- Istnieje legenda, według której Świętą Koronę początkowo miał w 1000 r. otrzymać Bolesław Chrobry. Pojawienie się korony na Węgrzech tłumaczone jest jej kradzieżą w Bawarii. Inna legenda głosi, że papież Sylwester II zamierzał przekazać koronę królewską polskiemu księciu, ale anioły go przekonały do odstąpienia od tego zamiaru.
Cesarz Franciszek Józef w stroju koronacyjnym
