Prawo Spadkowe
Stanowi gałąź prawa cywilnego regulująca przejście praw i obowiązków majątkowych po śmierci ich właściciela. Także stosunki cywilno-prawne istniejące w chwili śmierci z reguły przechodzą na inny podmiot, a nie wygasają. Ze względu na przedmiot regulacji przepisy prawa spadkowego mają charakter bezwzględnie obowiązujący (ius cogens).
Podstawowe pojęcia związane z prawem spadkowym to :
Spadek
Testament
Polecenie
Zapis
Zachowek
Spadkodawca
Spadkobierca
Dziedziczenie
Spadek
To ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci i przechodzących na jego następców prawnych (spadkobierców) w drodze dziedziczenia. Za elementy spadku są uznawane także stany faktyczne wpływające na sytuację prawną osoby, tj. np. posiadanie rzeczy, ekspektatywy nabycia praw. W skład spadku wchodzą prawa i obowiązki o charakterze prywatnoprawnym i majątkowym, z wyjątkiem tych, które są ściśle związane z osobą zmarłego oraz tych, które przechodzą z chwilą śmierci spadkodawcy na określone osoby nawet jeśli nie są one spadkobiercami. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Spadek otwiera się natomiast z chwilą śmierci spadkodawcy.
Testament
To rozrządzenie własnym majątkiem na wypadek śmierci. Testament może obejmować rozrządzenie majątkiem tylko jednego spadkodawcy, nie można więc sporządzać testamentów wspólnych. Spadkodawca może w każdym czasie odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Testament może sporządzić i odwołać jedynie osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Testament nie może zostać ani spisany, ani odwołany przez przedstawiciela.
W przypadku testamentów, prawo przewiduje nieco odmienne zasady stosowania wad oświadczeń woli niż w przypadku pozostałych czynności prawnych. Nieważność testamentu zachodzi w przypadku gdy został on dotknięty następującymi wadami oświadczeń woli:
1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3. pod wpływem groźby.
Testament można odwołać przez sporządzenie nowego testamentu bądź w zamiarze odwołania zniszczy się go lub pozbawi cech, od których zależy jego ważność, bądź też dokona się w nim takich zmian, z których wynika wola jego odwołania. W przypadku gdy spadkodawca sporządził nowy testament, nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.
Testamenty zwykłe dzielą się na :
1. testament własnoręczny (holograficzny) – jest to testament napisany w całości pismem ręcznym, własnoręcznie podpisany i opatrzony datą.
2. testament notarialny – jest to testament sporządzony przez notariusza w formie aktu notarialnego.
3. testament allograficzny - sporządzony poprzez ustne oświadczenie ostatniej woli w obecności dwóch świadków wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez:
* spadkodawcę,
* osobę, wobec której wola została oświadczona,
* świadków.
W przypadku gdy spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole oraz wskazać przyczyny braku podpisu. Testamentu opisanego w pkt. 3 nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme. Zdarza się, że protokół sporządzony przy testamencie alograficznym nie spełnia wszystkich kodeksowych wymogów, w związku z czym taki testament jest nieważny. Praktyka sądownicza wybrnęła jednak z tego w ten sposób, iż gdy spełnione zostają wymogi testamentu szczególnego w postaci testamentu ustnego, to traktuje się ostanie oświadczenie woli testatora właśnie jako złożone w postaci testamentu ustnego.
Polecenie
To instytucja prawa spadkowego mająca na celu nałożenie na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązku pewnego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem np. zobowiązania go do zorganizowania wystawnego pogrzebu.
Zapis
To rozrządzenie testamentowe, mocą którego spadkodawca zobowiązuje swego spadkobiercę testamentowego lub ustawowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby – zapisobiorcy. Z chwilą otwarcia spadku powstaje stosunek zobowiązaniowy, w którym zapisobiorca jest wierzycielem, a spadkobierca lub zapisodawca – dłużnikiem. Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Zapisobiorca nie nabywa przeznaczonego mu prawa bezpośrednio, a jedynie może żądać jego wykonania od obciążonego zapisem spadkobiercy. W braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobiorca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu.
Zachowek
Forma ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy, którym przysługuje roszczenie względem spadkobierców powołanych do dziedziczenia o zapłatę określonej sumy pieniężnej zwanej zachowkiem. Obowiązek ten powstaje w chwili śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych. Ratio legis polega tu na wyjściu z założenia, że każdy człowiek w razie śmierci ma moralny obowiązek pozostawienia choćby części majątku swym najbliższym, a może się zdarzyć, że spadkodawca sporządzając testament pominie takie osoby. Zachowek zabezpiecza interesy osób najbliższych pominiętych przez spadkodawcę w testamencie.
Uprawnieni do zachowku :
* zstępni
* małżonek
* rodzice spadkodawcy, jeśli byliby powołani do spadku z ustawy.
Wysokość zachowku zawsze określa się w oznaczonej kwocie pieniężnej, która zależy od :
* wartości całego spadku
* wielkości udziału spadkowego, który przypadłby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym
* czy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy
* czy uprawniony zstępny spadkodawcy jest osobą małoletnią
Uprawnionemu, który jest trwale niezdolny do pracy oraz małoletniemu zstępnemu należy się 2/3 udziału spadkowego, który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Wszystkim pozostałym należy się 1/2 udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym.
Spadkodawca (testator)
To wyłącznie osoba fizyczna, po której spadek z chwilą jej śmierci przechodzi na spadkobierców. Natomiast w razie ustania bytu osoby prawnej los jej majątku normują przepisy odnoszące się do tej osoby prawnej. Spadkodawca może wyrazić swoją wolę przez testament. Jeśli nie pozostawi testamentu, krąg spadkobierców zostanie ustalony na podstawie ustawy - dziedziczenie ustawowe.
Spadkobierca
To podmiot, na który przechodzi ogół praw i obowiązków osoby zmarłej.
Spadkobierca testamentowy - powołana do spadku na podstawie testamentu osoba fizyczna lub osoba prawna, albo też dziecko poczęte ( nie urodzone jeszcze w chwili otwarcia spadku ), pod warunkiem, że urodzi się żywe.
Spadkobierca ustawowy - podmiot powołany do spadku na mocy odpowiednich ustaw, w przypadku gdy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu, albo gdy osoby powołane do spadku nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami.
Spadkobiercami ustawowymi są:
* małżonek
* zstępni – dzieci, wnuki, prawnuki, itp.
* wstępni - rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, itp.
* rodzeństwo i zstępni rodzeństwa
* gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy
* Skarb Państwa
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy (tzw. otwarcie spadku). Spadkobierca może spadek przyjąć wprost bądź z dobrodziejstwem inwentarza albo odrzucić, składając w tej kwestii odpowiednie oświadczenie przed sądem lub notariuszem w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, iż został do spadku powołany :
* W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia.
* W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.
Dziedziczenie
Wejście spadkobiercy lub kilku spadkobierców (będące skutkiem zdarzenia prawnego - śmierci osoby fizycznej) w sytuację prawną spadkodawcy polegającą w szczególności na nabyciu praw i obowiązków majątkowych, których podmiotem był spadkodawca. Krąg spadkobierców wyznacza wola spadkodawcy przy dziedziczeniu testamentowym lub przepis ustawy przy dziedziczeniu ustawowym. Według zwyczajowego prawa spadowego, spadek powinien przypaść najbliższej rodzinie zmarłego. pozostawiając jednak spadkodawcy znaczną swobodę dysponowania swym majątkiem.
Dziedziczenie ustawowe
Ma miejsce gdy spadkodawca nie sporządził testamentu lub testament jest nieważny albo gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. Dziedziczenie ustawowe może odnosić się do całego spadku albo do jego części. Reguły dziedziczenia ustawowego opierają się na stosunku pokrewieństwa, małżeństwa lub przysposobienia. W sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych (dzieci naturalnych i przysposobionych), do spadku zostają powołani jego małżonek oraz jego rodzice. Udział każdego z rodziców, który dziedziczy wraz z małżonkiem, wynosi 1/4 spadku. Rodzice przejmują cały spadek w razie, gdy spadkodawca nie pozostawił ani dzieci, ani małżonka. Gdy jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, to w jego miejsce wchodzi rodzeństwo spadkodawcy, dziedzicząc część przypadającą rodzicowi w częściach równych. Udział małżonka, który dziedziczy wraz z rodzicami, rodzeństwem, czy zstępnymi rodzeństwa współmałżonka, zawsze wynosi połowę spadku. W ten sposób przepisy chronią interes małżonka, który w czasie życia spadkodawcy przyczyniał się do wzrostu jego majątku (majątku, który potem wszedł w skład spadku). Podział spadku komplikuje się w sytuacji, gdy do dziedziczenia powołani zostają zstępni rodzeństwa. Taka sytuacja ma miejsce, gdy jedno z rodzeństwa, mające prawo do spadku, nie żyje.
