Umowa Międzynarodowa
Jest obecnie najważniejszym instrumentem regulującym stosunki międzynarodowe i jednym z dwóch niekwestionowanych źródeł prawa międzynarodowego.
Za umowę międzynarodową uważa się zgodne oświadczenie woli (porozumienie) co najmniej dwóch podmiotów prawa międzynarodowego (przede wszystkim: państw lub organizacji międzynarodowych, ale także np. Stolicy Apostolskiej) regulowane przez prawo międzynarodowe i wywołujące skutki w sferze prawa międzynarodowego, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym czy w większej liczbie dokumentów, i bez względu na jego nazwę.
Nazwa „umowa międzynarodowa” jest kategorią najbardziej ogólną. Często jej synonimem jest „traktat”, choć niektórzy tę nazwę rezerwują dla umów o wyższej randze, z reguły wymagających ratyfikacji. Stanisław Nahlik (profesor prawa międzynarodowego na Uniwersytecie Jagiellońskim) proponował, aby nazwą „traktat” obejmować umowy zawarte w formie pisemnej i to wyłącznie przez państwa, a nie przez inne podmioty prawa międzynarodowego.
BUDOWA UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ
I. Tytuł umowy - nazwa (konwencja, pakt, etc.), strony (przy umowach dwustronnych, gdy znane są podmioty zawierające umowę międzynarodową; przy umowach wielostronnych - nie), przedmiot umowy
II. Preambuła (uroczysty wstęp) a) inwokacja - w umowach zawieranych przez państwa muzułmańskie; w Europie pomija się inwokacje poza umowami zawieranymi ze Stolicą Apostolską b) intytulacja - nazwanie organów, wymienienie stron c) arenga - przyczyny, które skłoniły państwa do podpisania umowy d) narracja - opis czynności, które doprowadziły do zawarcia umowy, np. podczas spotkań postanowiono o zawarciu umowy e) komparycja - ewentualna wzmianka o wyznaczeniu pełnomocników
III. Stwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy („Państwa—Strony niniejszej konwencji, (...) uzgodniły, co następuje:”)
IV. Dyspozycja
a) część materialnoprawna - meritum sprawy, konkretne zagadnienia; najczęściej spotykane klauzule (typowe elementy, zawsze w tym samym brzmieniu): 1. o trybie rozstrzygania sporów - klauzula sądowa, arbitrażowa 2. wzajemności - tylko sfera ochrony praw człowieka nie opiera się na zasadzie wzajemności - wszystkie inne sfery tak 3. klauzula najwyższego uprzywilejowania (KNU) - w obrocie gospodarczym, nikogo nie uprzywilejowuje, tylko zabezpiecza przed dyskryminacją („nie będziemy traktować was gorzej niż kogokolwiek innego”); odniesienie sytuacji podmiotu do wszystkich innych kontrahentów wyjątki od KNU: w szczególnych sytuacjach korzyści lub przywileje przyznawane jakiemuś państwu lub obszarowi nie muszą być przenoszone na inne państwa korzystające z KNU. Umożliwiają więc one traktowanie preferencyjne jakiegoś państwa czy grupy państw we wszystkich czy niektórych dziedzinach obrotu. Uznawanymi powszechnie wyjątkami są: - tzw. mały ruch graniczny między państwami sąsiednimi (różne ulgi przyznawane w tym ruchu nie muszą być przenoszone na handel z innymi państwami) - handel z własnymi koloniami i posiadłościami - szczególne sytuacje prawne, polityczne czy uświęcone tradycją (np. brytyjskie preferencje imperialne, preferencje celne w ramach Unii Francuskiej) - unia celna (państwa, które tworzą unię celną i znoszą w jej ramach cła nie przenoszą tych ulg na państwa trzecie) - handel z krajami rozwijającymi się (ten ostatni wyjątek zastępuje dawne wyjątki stosowane w odniesieniu do kolonii i krajów zależnych). 4. klauzula narodowa - najkorzystniejszy przepis zapewniający kontrahentowi takie uprawnienia, jakie mają obywatele naszego kraju (bez praw politycznych) → rzadko spotykana, dowód zaufania w stosunkach
b) część formalnoprawna - postanowienia końcowe, sposób przestrzegania zobowiązań; typowe klauzule:
* informacja o sposobie wejścia umowy w życie (gdy złożona procedura): klauzula o ratyfikacji (specjalna formuła ratyfikacyjna) albo klauzula o zatwierdzeniu albo klauzula o zróżnicowanym przyjęciu (gdy procedura jest złożona, ale nie sprecyzowano czy ratyfikacja, czy zatwierdzenie; „spełniwszy wymogi konstytucyjne”)
* termin wejścia umowy w życie
* klauzula o prowizorycznym stosowaniu (przy procedurze złożonej, po podpisaniu, a przed wejściem w życie umowa będzie stosowana)
* klauzula o retroaktywności (umowa będzie stosowana nawet przed podpisaniem umowy- przedsięwzięcia podjęte wcześniej są objęte umową)
* czas obowiązywania umowy międzynarodowej
- przy umowach terminowych - klauzula prolongacyjna, przedłużenie tymczasowości: gdy umowa się sprawdziła a przed upływem terminu żadna ze stron jej nie wypowiedziała - automatyczne przedłużenie na ten sam okres)
- przy umowach bezterminowych - klauzula denuncjacyjna: możliwość wypowiedzenia umowy
* klauzula derogacyjna - uchylająca umowę lub pojedyncze przepisy, np. przy zawieraniu nowej umowy dot. tej samej sprawy
V. ew. Korroboracja - uroczyste wzmocnienie tekstu
VI. Miejsce i data zawarcia umowy, języki autentyczne - w umowach dwustronnych czasem wprowadza się trzeci język autentyczny jako język rozstrzygający w wypadku wątpliwości
VII. Podpisy i pieczęcie
a) reguła alternatu - jako pierwsze są podpisy strony dla której przeznaczony jest egzemplarz umowy (przy umowach dwustronnych rozróżnienie już od tytułu)
b) reguła alfabetyczna - przy umowach wielostronnych, wymienianie stron w porządku alfabetycznym (w danym języku)
c) reguła pêle-mêle - podpisywania w dowolnej kolejności.