Katedra Prawa - Prawo Dyplomatyczne

[Henryk von Groc]

Prawo Dyplomatyczne

Stanowi dział prawa międzynarodowego regulujący stosunki dyplomatyczne między państwami, a więc stosunki utrzymywane poprzez stałe misje dyplomatyczne.

Prawo dyplomatyczne stanowi dział powszechnego prawa międzynarodowego, na który składa się ogół norm, w tym zwyczajowych, określających zasady reprezentacji państw w stosunkach międzynarodowych, status, organizację oraz sposoby działania organów państwowych powołanych do realizacji polityki zagranicznej państwa. Określa ono położenie prawne stałych misji dyplomatycznych i ich członków, misji specjalnych oraz przedstawicieli i delegacji państw w organizacjach międzynarodowych i na konferencjach międzynarodowych. Reguluje m.in. zakres ich funkcji oraz przywilejów i immunitetów, klasy i rangi szefów misji oraz zasady mianowania i odwoływania szefów i członków misji dyplomatycznej. Stwarza wreszcie podstawy prawne zapewniające normalne warunki konieczne do realizowania funkcji dyplomatycznych. Obecnie pojęcie czy też raczej system prawa dyplomatycznego obejmuje nie tylko normy prawnomiędzynarodowe, dotyczące statusu i funkcji stałych misji dyplomatycznych i ich personelu w stosunkach dwustronnych, lecz również misji specjalnych, przedstawicieli państw przy organizacjach międzynarodowych itd., a zatem w zasadzie wszystko to, co nazywamy urzędową (oficjalną) działalnością organów państwowych za granicą, reprezentujących w różnych dziedzinach państwo wysyłające.

Podstawowym aktem prawa międzynarodowego regulującym tę dziedzinę prawa jest Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych. Obejmuje ona kwestie ustanowienia stosunków dyplomatycznych, funkcje dyplomatyczne, rangi szefów misji dyplomatycznych, a także przywileje i immunitety dyplomatyczne. Poza Konwencją wiedeńską, która jest wielostronną umową międzynarodową, państwa niekiedy zawierają dwustronne konwencje dyplomatyczne, które rozwijają, uzupełniają lub modyfikują normy prawne zawarte w Konwencji Wiedeńskiej. Mimo skodyfikowania prawa dyplomatycznego, wciąż spore znaczenie w tej dziedzinie ma zwyczaj międzynarodowy.

Charakteru norm prawnie wiążących nie posiadają natomiast normy kurtuazji międzynarodowej, zwane też grzecznością międzynarodową lub obyczajem międzynarodowym, mimo że mają istotne znaczenie w dziedzinie stosunków dyplomatycznych.

[Henryk von Groc]

Ustanowienie Stosunków Dyplomatycznych

Każde państwo będąc podmiotem prawa międzynarodowego posiada tzw. prawo legacji (ius legationis), czyli możliwość uczestniczenia w stosunkach międzynarodowych poprzez wysyłanie własnych przedstawicieli dyplomatycznych do innych państw (prawo legacji czynnej) oraz przyjmowanie obcych dyplomatów na własnym terytorium (prawo legacji biernej). Tym niemniej nawiązanie stosunków dyplomatycznych wymaga obopólnej zgody zainteresowanych państw.

Gdy państwa nawiążą (ustanowią) stosunki dyplomatyczne, kolejnym etapem jest mianowanie szefa misji dyplomatycznej (z reguły w randze ambasadora). Prawo dyplomatyczne wymaga uzyskania uprzedniej zgody, tzw. agrément, na mianowanie określonej osoby szefem misji. Prośbę o udzielenie agrément kieruje się w drodze dyplomatycznej. Państwo zapytane może odmówić udzielenia zgody i nie ma obowiązku uzasadniania swej decyzji. Zaakceptowany kandydat, po mianowaniu na szefa misji zgodnie z procedurą własnego kraju, przybywa do kraju przyjmującego wyposażony w listy uwierzytelniające (w przypadku chargé d'affaires będą to listy wprowadzające). Oficjalnym początkiem pełnienia jego funkcji jako szefa misji jest moment akredytacji, czyli złożenia swoich listów uwierzytelniających (wprowadzających).

[Henryk von Groc]

Dyplomata lub Przedstawiciel Dyplomatyczny

Dyplomata jest oficjalnym przedstawicielem państwa za granicą, czyli zatrudniony w dyplomacji. Państwo, które dyplomata reprezentuje nazywamy państwem wysyłającym, zaś państwo, w którym jest akredytowany – państwem przyjmującym. Wszyscy przedstawiciele dyplomatyczni akredytowani w określonym państwie tworzą jego korpus dyplomatyczny. Do przedstawicieli dyplomatycznych zaliczamy :

* szefowie misji dyplomatycznych, czyli m.in. ambasador, nuncjusz apostolski, poseł, chargé d'affaires, a także
* członkowie personelu dyplomatycznego misji, czyli osoby posiadające rangę dyplomatyczną, np. minister pełnomocny, radca, I, II lub III sekretarz, attaché.

Zadania dyplomaty :

* zdobywanie informacji niejawnych o państwie w którym pełni misję (państwach trzecich, organizacjach międzynarodowych), jego instytucjach, siłach zbrojnych, prowadzonej polityce wewn. i zewn. , gospodarce, obywatelach itp. – wywiad
* reprezentowanie swego kraju w państwie przyjmującym
* ochrona dyplomatyczna interesów swojego państwa i opieka nad jego obywatelami (również osobami prawnymi)
* negocjowanie – prowadzenie rokowań z władzami państwa przyjmującego
* informowanie – przekazywanie swojemu państwu informacji jawnych o warunkach panujących w państwie przyjmującym, o jego polityce wewnętrznej i zewnętrznej (tzw. biały wywiad)
* promowanie współpracy i dobrych relacji między oboma państwami

[Henryk von Groc]

Listy Uwierzytelniające i Odwołujące

Listy uwierzytelniające to uroczysty dokument, na mocy którego mianowany jest szef misji dyplomatycznej. Listy uwierzytelniające stanowią ogólne umocowanie dla szefa placówki dyplomatycznej do pełnienia swojej misji i pośredniczenia w kontaktach między państwami. List uwierzytelniający wystawia z reguły głowa państwa wysyłającego (zwykle prezydent lub monarcha), a adresowane są do głowy państwa przyjmującego. W formie uroczystej wskazują imię i nazwisko szefa misji oraz zawierają grzecznościowe klauzule o utrzymaniu i zacieśnianiu stosunków między państwami. Nowo mianowany szef misji dyplomatycznej w obcym państwie składa listy uwierzytelniające na ręce głowy państwa, z reguły w trakcie krótkiej ceremonii. Przyjęcie listów dopełnia obowiązek akredytacji i od takiej chwili szef misji może oficjalnie pełnić swoje funkcje. Data i godzina złożenia listów uwierzytelniających decyduje o miejscu ambasadora w porządku pierwszeństwa (precedencji) w korpusie dyplomatycznym.

Listy odwołujące to pismo głowy państwa wysyłającego do głowy państwa przyjmującego powiadamiające o zakończeniu przez szefa misji dyplomatycznej pełnienie funkcji w państwie przyjmującym. Listy odwołujące pod względem stylu i formy są analogiczne do listów uwierzytelniających. Wręczane są one zwykle przez następcę odwołanego ambasadora wraz z jego listami uwierzytelniającymi. W przypadku zgonu lub dezercji ambasadora z zasady nie wystawia się listów odwołujących.

[Henryk von Groc]

Przywileje i Immunitety Dyplomatyczne

Stanowią zespół udogodnień i wyłączeń przysługujących członkom misji dyplomatycznej, a zwłaszcza przedstawicielom dyplomatycznym i członkom ich rodzin, pozostającym z nimi we wspólnocie domowej. Z reguły mówi się łącznie o "przywilejach i immunitetach", nie rozdzielając tych pojęć, choć niektórzy są zdania, iż przywileje to pewne uprawnienia nie przysługujące samym obywatelom państwa, w którym akredytowany jest dyplomata (np. prawo do flagi), zaś immunitety to pewne wyłączenia od obowiązujących w danym kraju norm prawnych (np. immunitet jurysdykcyjny). Przywileje i immunitety dzielimy na: rzeczowe – przysługujące misji dyplomatycznej i osobowe – przysługujące członkom personelu misji.

Do przywilejów i immunitetów rzeczowych zaliczamy :

* prawo używania flagi i godła na pomieszczeniach misji dyplomatycznej,
* nietykalność pomieszczeń misji, jej archiwów, dokumentacji i korespondencji urzędowej,
* zwolnienie od podatków i opłat,
* swobodę porozumiewania się.

Do przywilejów i immunitetów osobowych zaliczamy :

* prawo używania flagi i godła (tylko w przypadku szefa misji dyplomatycznej na terenie jego rezydencji prywatnej i w środkach transportu),
* nietykalność osobistą, rozciągającą się także na prywatną rezydencję, środki transportu, mienie, dokumenty i korespondencję,
* immunitet jurysdykcyjny, czyli – co do zasady – niepodleganie prawu kraju, w którym się jest akredytowanym,
* zwolnienie od opłat, podatków i ubezpieczeń społecznych,
* zwolnienie od rewizji osobistej i rewizji bagażu.

Należy dodać, że nierzadko w potocznym użyciu (niestety podzielanym przez niektórych spośród tych prawników, którzy nie mają styczności z prawem dyplomatycznym) jest błędne stwierdzenie, że przywileje i immunitety osobowe przysługują każdemu posiadaczowi paszportu dyplomatycznego. W rzeczywistości tak nie jest, ponieważ państwa mogą wydawać takie dokumenty także osobom nie będącym członkami misji dyplomatycznych (i niebędących członkami rodzin członków misji dyplomatycznych). W ich przypadku to, czy i jakie przywileje i immunitety dana osoba otrzyma, zależy tylko i wyłącznie od uznania państwa ich udzielającego.

[Henryk von Groc]

Status Ambasad

Ambasada to stała misja dyplomatyczna, którą kieruje szef misji pierwszej klasy (ambasador). Tą nazwą określany jest także budynek lub lokal zajmowany przez misję. Jest zasadą, że ambasada znajduje się w stolicy państwa, z którym utrzymywane są stosunki dyplomatyczne. Ambasady pojawiły się w XV wieku. Były to ambasady krajów włoskich. Francja i Szwecja wprowadziły stałe poselstwa w XVII wieku, Rosja i Polska w XVIII wieku. Na gmachu ambasady poseł umieszczał herb swego państwa. Mimo to jeszcze w 1749 funkcjonariusze paryscy tłumaczyli, że nie wiedzieli, iż wtargnęli do rezydencji posła (Holandii Larrey'a) w poszukiwaniu nielegalnego handlarza tytoniem, którym jak się okazało był odźwierny posła. W 1798 gen. Jean Bernadotte wywiesił flagę Francji w wiedeńskiej ambasadzie. Tłum zerwał ją i spalił. Późna i mało energiczna reakcja władz uraziła ambasadora. Gdy rząd Austrii odmówił zawieszenia nowej na własny koszt, Bernadotte demonstracyjnie wyjechał. Rząd Austrii tłumaczył, że wywieszenie flagi na budynku poselstwa było czynem bez precedensu.

Obecnie ambasady zgodnie z umowami prawa międzynarodowego posiadają status eksterytorialności który oznacza wyłączenie spod jurysdykcji państwa miejscowego pewnego obszaru jego terytorium zajmowanego przez placówkę dyplomatyczną. Eksterytorialność ambasady jest także uzasadnieniem udzielania azylu dyplomatycznego, czyli schronienia w placówce dyplomatycznej. Przywilej eksterytorialności jest udzielany na zasadzie wzajemności i obejmuje oprócz ambasad, oficjalnych przedstawicieli innych państw. Według tej zasady, eksterytorialność polega na nietykalności osoby, zwolnienia od podatków, wyłączeniu spod jurysdykcji miejscowych sądów itp.