Tyrol

[Andrew von Habsburg]

TYROL

(niem. Tirol, wł. Tirolo)

region geograficzny, historyczny i etnograficzny w północnych Włoszech i w zachodniej Austrii, graniczący z Niemcami i Szwajcarią. Rozciąga się w Alpach Wschodnich, w dolinie górnego Innu, górnej Adygi i górnej Drawy. Główny region turystyczny Austrii. Liczne uzdrowiska, ośrodki wypoczynkowe i sportów zimowych. Rozwinięte energetyka wodna i przemysł drzewny.

Herb Tyrolu

Historyczny Tyrol dzieli się na:
• Tyrol Północny - na północ od głównego grzbietu Alp,
• Tyrol Wschodni - w dolinie górnej Drawy,
• Tyrol Południowy - na południe od głównego grzbietu Alp,
• Trydent (niem. Welschtirol, wł. Trentino) - w dolinie Adygi.

Mapa Tyrolu

Dwie pierwsze części obecnie wchodzą w skład Austrii jako jej kraj związkowy Tyrol. Dwie ostatnie stanowią część Włoch jako region autonomiczny Trydent-Górna Adyga.

Główne miasta i ośrodki kulturalne Tyrolu to Innsbruck i Kufstein w Północnym Tyrolu, Bozen/Bolzano/Balsan, Meran i Brixen w Południowym Tyrolu, Lienz we Wschodnim Tyrolu oraz Trydent w regionie trydenckim.

Nazwa regionu pochodzi od średniowiecznego zamku Tirol, położonego w pobliżu Meranu (wł. Merano) w Południowym Tyrolu.

[Andrew von Habsburg]

Tyrol jest krainą wybitnie górzystą, obejmującą kilka łańcuchów w obrębie Alp: Wysokie Taury, Alpy Zillertalskie, Tuxer Hauptkamm, Stubaier Alpen (Stubaier Alpen), Alpy Ötztalskie, Alpy Retyckie, Ferwall, Alpy Lechtalskie, Karwendel, Alpy Kitzbühelskie, Alpy Bawarskie, Alpy Algawskie. Wilder Kaiser, Rieserferner, Dolomity. Łańcuchy górskie rozcięte są głęboko wrzynającymi się dolinami. Najwyższy szczyt Tyrolu to Ortler (Ortles) (3905 m n.p.m.) w Alpach Retyckich.

Szczyt Orltler

Wyraźną granicę między Alpami Centralnymi i Alpami Wapiennymi tworzy potężny, regionalny, równoleżnikowo położony uskok Salzach-Aniza. Masy skalne znajdujące się po południowej stronie uskoku wydźwignięte zostały kilka kilometrów w górę, a następnie poddane intensywnej erozji. Spowodowało to odsłonięcie pierwotnie głęboko położonych starych skał metamorficznych (głównie gnejsy i łupki krystaliczne), z których zbudowane są poszczególne grupy górskie wchodzące w skład Alp Centralnych.

Południowe obrzeżenie Tyrolu zbudowane jest ze skał dolomitowych, tworzących Dolomity na które składają się odmienne krajobrazowo od innych części Alp olbrzymie gniazda skalne ze strzelistymi skalnymi iglicami i kilkusetmetrowymi pionowymi ścianami. Krajobraz Tyrolu jest typowy dla wysokogórskiej formacji alpejskiej z dużymi różnicami poziomów, wysokimi, ostro zarysowanymi szczytami, i głęboko wciętymi dolinami. W najwyższych partiach gór lodowce (największe w Alpach Ötztalskich) oraz wysokie, częściowo pokryte lodem ściany skalne.

Obecna, wysokogórska rzeźba gór Tyrolu ukształtowana została ostatecznie przez intensywną działalność lodowców, która trwa do dnia dzisiejszego. W rezultacie ich aktywności wytworzyły się doliny ukształtowane, progi dolinowe, oraz liczne moreny boczne, denne i czołowe, które spotkać można w wielu dolinach alpejskich.

[Andrew von Habsburg]

Tyrol zamieszkuje około półtora miliona stałych mieszkańców. Pod względem narodowościowym ludność Tyrolu jest mieszana. Północny i Wschodni Tyrol zamieszkują wyłącznie Tyrolczycy, mówiący tyrolskim dialektem języka niemieckiego. Południowy skraj Tyrolu - region trydencki zamieszkują w zdecydowanej większości Włosi (nieco ponad 90% ludności), z wyjątkiem kilku niemieckojęzycznych i ladyńskich enklaw.

Strój tyrolski

Sytuacja narodowościowa jest najbardziej skomplikowana w Południowym Tyrolu. Tutaj największą grupą narodowościową są Tyrolczycy, jednak z północy na południe wzrasta odsetek Włochów. Mieszka tu wreszcie niewielka (ok. 30 tys. osób) grupa Ladynów, posługujących się językiem ladyńskim należącym do grupy języków retoromańskich.

[Andrew von Habsburg]

Kościół na południu Tyroli

Ludność w zdecydowanej większości jest wyznania rzymskokatolickiego.
Pod względem kościelnym Tyrol podzielony jest na diecezje:
- Innsbruck,
- Bozen-Brixen.
Odrębna diecezja dla prowincji Trentino ma siedzibę w Trydencie.

[Andrew von Habsburg]

Uniwersytet w Innsbrucku

W Tyrolu są dwa uniwersytety: Uniwersytet w Innsbrucku (Universität Innsbruck) z niemieckim językiem wykładowym oraz Wolny Uniwersytet w Bozen (Freie Universität Bozen) z językami wykładowymi niemieckim i włoskim.