Muzeum Wojska

[Henryk von Groc]

Czekan

Broń obuchowo-sieczna składająca się z długiego trzonka zakończonego siekierką, zwykle niewielkich rozmiarów. Od topora bojowego czekan różni się bardziej delikatnym, wąskim żeleźcem, wydatnym, młotkowatym obuchem i zwykle dłuższym styliskiem. W okresie średniowiecza nader często używana. Potem wyparty przez cięższe topory bojowe i miecze. Od XVI wieku stają się znów popularny w krajach mających bliskie kontakty z Turcją, głównie na Węgrzech i w Polsce. Do XVIII wieku w czekany była uzbrojona jazda polska. W czekanach typowo bojowych młotek obucha często był dodatkowo karbowany, by zapobiec ześlizgnięciu się przy uderzeniu w zbroję przeciwnika.

[Henryk von Groc]

Topór Bojowy

Broń drzewcowa piechoty zdolna rozpruć zbroję o zakrzywionym ostrzu i krótkim drzewcu. Znana od starożytności. Początkowo wykonywany z kamienia i rogu, potem brązu a następnie stali.

[Henryk von Groc]

Buzdygan

Broń obuchowa pochodzenia wschodniego, metalowa głowica osadzona na trzonku o długości ok. 60 centymetrów. Trzonek był drewniany, okuty blachą lub całkowicie metalowy, czasami z ukrytym wewnątrz sztyletem (odmiana perska). Głowica zbudowana była z piór (najczęściej 6 do 8, choć były buzdygany o ponad 20 piórach) promieniście rozchodzących się od drzewca. Pióra w jej formie bojowej miały kształt trójkątny lub trapezowy, zwężający się ku dołowi. W wersji paradnej pióra bywały zaokrąglone, obite srebrną lub złotą blachą, wysadzane klejnotami.Liczne odmiany można było spotkać na obszarze od Chin do Francji, a w Europie występowały od X do XV w., używane zarówno przez piechotę jak i jazdę. Na Rusi znany był również jako sześciopiór. W Polsce od XVI do XVIII wieku stanowił oznakę władzy oficerskiej w kawalerii narodowego autoramentu: rotmistrzów, pułkowników, poruczników i chorążych.

[Henryk von Groc]

Buława

Broń obuchowa, udoskonalona forma kościanej lub drewnianej maczugi. Składała się ze styliska oraz kulistej lub gruszkowatej głowicy. Używana była do rozbijania hełmu przeciwnika. Znak dostojeństwa wojskowego. Popularna broń na wschodzie (starożytny Egipt, Mezopotamia, Indie, Persja, Turcja) i w Europie (na Węgrzech, w Rzeczypospolitej i na Rusi). W Polsce znak urzędu hetmana w XVI-XVIII wieku, później marszałka w XX wieku. Aby podkreślić znaczenie dowódcy często wykonywano je z cennych materiałów i bogato dekorowano

[Henryk von Groc]

Broń Drzewcowa
Goedendag

Broń służącą do walki wręcz. Składała się z drewnianego trzonu o długości do 150 cm rozszerzającego się ku górze, co nadawało mu kształt maczugi. Okuty na szczycie żelazną obręczą a jego zwieńczenie stanowił masywny metalowy szpikulec najczęściej o przekroju kwadratu. Goedendag najlepiej sprawdzał się w walce defensywnej. Rząd uzbrojonych w goedendagi piechurów stojących za pikinierami mógł decydować o zwycięstwie.

[Henryk von Groc]

Włócznia

Prostej broni drzewcowej. W zależności od ciężaru, rozmiarów, kształtu i rodzaju ostrego zakończenia (grotu), włócznia mogła służyć do miotania na odległość (broń rzutna) lub do walki wręcz. Stopniowy spadek znaczenia włóczni jako odmiany broni białej rozpoczął się wraz wprowadzeniem i rozwojem broni palnej oraz przezbrajaniem w nią oddziałów pieszych. Niemniej różne rodzaje włóczni utrzymały dość długo swoje znaczenie bojowe (np. lance ułańskie).

[Henryk von Groc]

Partyzana

Broń drzewcowa o obosiecznym grocie, posiadającym u nasady dwa rozgałęzienia o kształcie skrzydeł lub półksiężyca. Używana na zachodzie Europy w XV wieku jako broń bojowa piechoty, w XVII wieku stała się bronią paradną: oznaką godności oficerskiej oraz bronią straży pałacowych. W Polsce mniej popularna, używana głównie jako broń paradna straży. W Rosji pojawiła się w XVII wieku i była używana aż do 30 lat XVIII wieku. Z racji faktu, że stała się oznaką stopni oficerskich, nazywana też była kapralskim kijem.

[Henryk von Groc]

Gizarma

Broń drzewcowa o długim, płaskim grocie osadzonym na drzewcu długości 2 - 2,5 metra, zdobionym często w późniejszym okresie chwostem u nasady żeleźca. Początkowo żeleźce miało kształt kosy osadzonej pionowo, z długim, poziomym szpikulcem po tępej stronie oraz dwoma kolcami sterczącymi na boki. W końcowym okresie średniowiecza i w czasach późniejszych żeleźce uległo znacznym modyfikacjom, pozostał skierowany wprost ku górze ostry grot, poniżej niego znajdował się sierpowaty hak, a pod nim, po przeciwnej stronie kolec skierowany w bok. Przy nasadzie żeleźca znajdowały się kolejne dwa kolce, skierowane w przeciwne strony. Broń ta była używana przez piechotę, głównie w starciach z konnicą (haki umożliwiały ściągnięcie jeźdźca na ziemię). Gizarma pojawiła się w XI wieku we Francji wywodząc się najprawdopodobniej od narzędzia do trzebienia krzaków, potem w Anglii, w XV wieku rozpowszechniła się w Europie Zachodniej, w Polsce używana wyłącznie przez piechotę gdańską. Później wyszła z użycia bojowego, stając się, podobnie jak halabarda i glewia, bronią paradną, aby w XVII wieku zaniknąć zupełnie.

[Henryk von Groc]

Glewia

Broń drzewcowa, zaopatrzona w żeleźce w postaci grotu o kształcie szerokiego, jednosiecznego noża, niekiedy odgiętego lekko do tyłu, osadzonego na drzewcu o długości 2-2,5 metra. Późniejsze glewie miały jeden lub dwa kolce na grzbiecie noża, czasem wygięte lekko ku dołowi, co upodabniało je do gizarmy. Glewia pojawiła się w XII wieku, powszechnie używana była w XIV - XVI wieku (głównie w Zachodniej Europie) jako broń piechoty. Od XVI wieku służyła jako broń paradna, na wyposażeniu straży pałacowych.

[Henryk von Groc]

Berdysz

Broń drzewcowa piechoty będąca ciężkim, szerokim toporem o zakrzywionym ostrzu i długim drzewcu (ok. 1,8 m). Znany był już w starożytności, ale rozpowszechniać zaczął się w średniowieczu, także w XIV wieku w Europie wschodniej, gdzie był używany przez piechotę do walki z jazdą. W XVI i XVII wieku, szczególnie typowy dla piechoty moskiewskiej, m.in. oddziałów strzelców.

W Polsce w 1674 roku król Jan III Sobieski wprowadził w wojsku polskim tak zwany zmodyfikowany "berdysz mały", używany jako podpórka zamiast forkietu podczas strzelania z muszkietu, a także jako broń biała. Według zaleceń królewskich piechurzy polscy mieli zbliżać się do przeciwnika oddając tylko jedną salwę, po czym – zawiesiwszy muszkiety na plecach – atakować berdyszami. Zgodnie z analizą rachunków regimentów pieszych z lat 1685-1697 używano berdyszów o trzech długościach – 110, 135 i 155 cm. Należy przypuszczać, że służyły one jako forkiety dla żołnierzy strzelających (kolejno) z pozycji klęczącej, pochylonej i stojącej. W tej konfiguracji stosowano szyk trzyszeregowy, bardzo skuteczny i w obronie i w natarciu. Berdysze znajdowały się na wyposażeniu wojska polskiego do lat dwudziestych XVIII wieku.