Muzeum Wojska

[Henryk von Groc]

Zamek Lontowy
Prowadzenie walki z tlącym się lontem trzymanym w ręku było niewygodne, czasami wręcz niemożliwe. Pod koniec XV wieku wprowadzono do użytku prosty, niemniej jednak dosyć skuteczny mechanizm zapalający, pozwalający wyeliminować te niedogodności. Dźwignię wygiętą w kształcie litery S montowano na sworzniu. Do górnej części dźwigni mocowano tlący się lont. przesuwając dolny koniec dźwigni, doprowadzono do zetknięcia lontu z niewielką porcją prochu umieszczonego w panewce. proch ten zapalając się, powodował eksplozję głównego, umieszczonego w lufie ładunku wyrzucającego pocisk.
następnym etapem rozwoju broni było wprowadzenie spustu zwalniającego dźwignię z lontem. w ten sposób powstał zamek lontowy. Naciśnięcie języka spustowego powodowało odblokowanie mechanizmu zamka i opadnięcie dźwigni z lontem na panewkę z prochem.
Jedną z poważniejszych wad tej konstrukcji była niska odporność na niedogodne warunki atmosferyczne. deszcz mógł zagasić tlące się lonty, mógł też doprowadzić do zamoknięcia prochu w panewce, a to uniemożliwiało oddanie strzału. Proch z panewki mógł być zdmuchnięty przez silny wiatr. Zdarzało się, że kawałki tlącego się lontu spadały przypadkowo na panewkę, doprowadzając do niespodziewanych strzałów. Jednak pomimo wprowadzenia bezpieczniejszych i bardziej niezawodnych rozwiązań, broń z zamkami lontowymi były używane przez ponad sto lat.

[Henryk von Groc]

Zamek Kołowy
Obsługa muszkietu z zamkiem lontowym wymagała użycia obu rąk. Wyposażono go w podpórkę oraz kolbę, którą przyciskano do ramienia, co miało stabilizować broń. pierwsze pistolety pojawiły się wraz z wprowadzeniem zamka kołkowego. konstrukcja ta eliminowała lont. zamek kołkowy działał podobnie do współczesnej zapalniczki. Naciśnięcie spustu powodowało obracanie się chropowatego żelaznego koła, trącego o niewielki kryształ pirytu (siarczku żelaza). Skutkiem tego powstawała iskra zapalająca proch znajdujący się w panewce tuż nad kółkiem. Panewkę zasłaniano od góry przesuwaną płytką zapobiegającą wysypywaniu się prochu i chroniącą go przed działaniem deszczu i wiatru.
W broń taką wyposażono w krótkim czasie oficerów. Nabywali ją również bogatsi właściciele ziemscy, używający jej do polowań. zamek kołowy był urządzeniem precyzyjnym, a przez to kosztownym, i dlatego większość prostych żołnierzy wciąż musiała posługiwać się bronią z zamkiem lontowym. Rozwiązanie to było stosowane także później, w pierwszych konstrukcjach pistoletów chińskich oraz japońskich W tym czasie Europa przeszła już na zamek kołowy, a to dzięki niemieckim zegarmistrzom, którzy przestawiali się na wyrób precyzyjnych mechanizmów zapłonowych do broni strzeleckiej.

[Henryk von Groc]

Zamek Skałkowy
W końcu XVI wieku pojawiła się nowa konstrukcja - zamek skałkowy. Naciśnięcie języka spustowego powodowało uderzenie kawałka pirytu w metalową płytkę, dzięki czemu powstawały iskry zapalające proch w panewce. Na początku XVII wieku zamek ten został udoskonalony - piryt zastąpiono krzemieniem, a stalową płytę powiększono tak, że zasłaniała panewkę, jednak po naciśnięciu spustu przesuwała się, odsłaniając go i umożliwiając zapłon. Konstrukcja ta, ze względu na stosunkową prostotę, zyskała wielką popularność. Zamek skałkowy był tańszy i bardziej niezawodny od kołowego, i na prawie 350 lat stał się podstawą konstrukcji broni strzeleckiej.

[Henryk von Groc]

Detonacja Uderzeniowa
Epoka zamka skałkowego zakończyła się za sprawą szkockiego duchownego. Wielebny Aleksander Forsyth opatentował w 1807 roku uderzeniową metodę odpalania ładunku w broni palnej.
Zamiast iskry, która zapalała proch w panewce, wykorzystał on gwałtowne uderzenie powodujące eksplozję detonatora wykonanego z odpowiedniego związku chemicznego. eksplozja ta doprowadziła do wybuchu ładunku prochowego wyrzucającego pocisk z lufy. Około roku 1816 system ten udoskonalono, wprowadzając detonatory zamykane w miękkich miedzianych łuskach. Broń zbudowana na tej zasadzie działała niezawodnie, jednak służyła krótko. W latach 30, XIX wieku wprowadzono naboje, w których połączono detonator, ładunek prochowy oraz sam pocisk. Zamiast kul zaczęto używać pocisków o wydłużonym kształcie. Wprowadzono ładowanie odtylcowe, znacznie ułatwiające obsługę karabinu.

Ładowanie Odtylcowe
W połowie XIX wieku trwały intensywne prace nad udoskonaleniem tego sposobu ładowania broni. Niektóre wczesne działa były ładowane właśnie od strony zamka, jednak system ten rozpowszechnił się dopiero wtedy, gdy wprowadzono lufy i pociski gwintowane. Dzięki gwintowi wystrzeliwany pocisk obracał się wokół własnej osi, co poprawiało celność broni. Jednak pocisk musiał być ciasno dopasowany do gwintu, a to wykluczało przeciskanie go przez lufę w trakcie ładowania broni.
Wczesne konstrukcje odtylcowe miały liczne wady. Z zamka wydobywały się gazy prochowe (a nawet płomień), a cały mechanizm nieustannie przegrzewany, szybko ulegał korozji. wady te wyeliminowało w znacznej części wprowadzenie naboju. Łuska w czasie eksplozji była przyciskana do ścian zamka, tworząc dobre uszczelnienie.
Naboje były łatwe do załadowania, lecz zamek musiał posiadać mechanizm do odpalania ładunku oraz wyrzucania pustej łuski po wystrzale. Popularne rozwiązanie polegało na tym, że nabój, umieszczony za komorą zamka, wprowadzano do niej za pomocą rygla, który zamykał komorę od tyłu. Jednocześnie naciągano sprężynę młotka, przygotowującego broń do strzału. Naciśnięcie języka spustowego powodowało zwolnienie młotka, który popychał iglicę. Ta, uderzając w detonator, powodowała wystrzał. Pociągając rygiel do tyłu, powodowano wyrzucenie pustej łuski z komory, i cały proces ładowania można było powtórzyć.

[Henryk von Groc]

Szybkostrzelność
Efektywność broni palnej wzrasta, gdy można z niej oddawać wiele strzałów w krótkim odstępie czasu. Cechę tę posiadają rewolwery i broń powtarzalna. rozwiązania przypominające rewolwery istniały już w XVI wieku, lecz dziś ten rodzaj broni każdemu kojarzy się z nazwiskiem amerykańskiego inżyniera Samuela Colta. W latach trzydziestych i czterdziestych XIX wieku stworzył on klasyczny rewolwer, na którym bazowały wszystkie późniejsze konstrukcje aż po dzień dzisiejszy.

Rewolwery i broń powtarzalna
W konstrukcji Colta w obracającym się magazynku - bębenku mieściło się sześć nabojów. Po strzale magazynek obracał się tak, ze kolrjny nabój ustawiany był pomiędzy lufą a mechanizmem iglicowym. Nowatorstwo tej konstrukcji polega na tym, że bębenek obracał się automatycznie po oddaniu strzału. We wcześniejszych rozwiązaniach należało go obrócić ręcznego, który jednocześnie wprowadzono komory nabojowej następny nabój.
Ładunek prochowy w broni półautomatycznej, zwanej tez samopowtarzalną, ma do spełnienia dwie role. Najważniejszą jest oczywiście wystrzelenie pocisku, lecz uwolniona przy wystrzale energia zostaje także wykorzystana do wyrzucenia pustej łuski, naciągnięcia sprężyny iglicy oraz wprowadzenia następnego naboju do komory nabojowej.
Wykorzystuje się albo energię odrzutu broni, albo energię gazów prochowych.
Po wyrzuceniu pustej łuski sprężyna umieszczona w magazynku wypycha z niego kolejny nabój. Rygiel, również napędzany sprężyną, przesuwa się do przodu, wprowadzając nową porcję amunicji do komory nabojowej. Jednocześnie naciągana jest sprężyna mechanizmu iglicowego. Broń jest bardzo szybko gotowa do oddania następnego strzału, a jedyne,co ma zrobić strzelec, to naciśnięcie języka spustowego.

[Henryk von Groc]

Hakownica

Jedna z najstarszych typów ręcznej broni palnej. Powstała przed rokiem 1400 jako udoskonalenie prymitywnej rusznicy. Często zaliczana jest do najlżejszego typu dawnej artylerii.
Hakownica zbudowana była z lufy przymocowanej do, zazwyczaj, drewnianego łoża zakończonego kolbą. W tylnej części lufy, z boku znajdował się otwór zapałowy. Przytwierdzona obok miseczkowata panewka służyła do odpalania. Pierwotnie materiał miotający (proch) zapalano za pomocą rozpalonego pręta, kawałka rozżarzonego węgla, hubki, później lontu, a od początku XVI wieku przy pomocy zamka kołowego. Charakterystyczną cechą hakownicy jest hak znajdujący się w okolicy wylotu lufy i skierowany pod kątem prostym w dół. Służył on do amortyzowania odrzutu, gdyż broń przy strzelaniu opierano o mur lub płot. Stosowano również podpórki - forkiety. Strzelano kulami żelaznymi, a później ołowianymi o kalibrze około 20 mm. Masa hakownicy wynosiła około kilkunastu kilogramów, a jej długość 150 - 180 cm. W XVII wieku klasyczna wersja hakownicy wyszła z użycia. Istniała też wersja zmniejszona, zwana półhakiem.

Hakownica używana była głównie do obrony miast i zamków. Przy strzelaniu z murów obronnych obsługiwana była przez jednego człowieka, jednak w polu do obsługi trzeba było dwóch ludzi.Jeden z nich nosił i trzymał w czasie strzelania podpórkę. Mógł to być składany trójnóg zwany "kozą" lub dwuzębne widełki na drągu, o które strzelbę opierano. W walkach polowych hakownice wraz z kozłami do ich podpierania transportowane były na wozach. Istniały także cięższe hakownice o kalibrze 20-30 mm, które w XVI wieku zwano hakownicami podwójnymi.

[Henryk von Groc]

Muszkiet

Gładkolufowa broń palna długa, ładowana od wylotu lufy czyli odprzodowo, kalibru od 13 do 25 milimetrów. Muszkiet pojawił się na polach bitew w początkach XVI wieku w armiach włoskich i hiszpańskich (pierwsze wzmianka pochodzi z roku 1512 z Rawenny), następnie rozpowszechnił się w całej Europie. Początkowo był cięższą wersją arkebuzu, zaś uzbrojeni weń żołnierze byli wsparciem dla arkebuzerów oraz pikinierów. Termin "muszkiet" odnosił się do wielu broni, począwszy od długich i ciężkich rusznic z zamkiem lontowym bądź kołowym, których lufę opierano na forkiecie, po lekkie wersje z zamkami skałkowymi i bagnetem, strzelające pociskami typu Minié
Maksymalna donośność muszkietów gładkolufowych wynosiła około 300 m, jednak skuteczny zasięg prowadzenia celnego ognia to zaledwie 50-60 metrów. XIX-to wieczne muszkiety gwintowane były w stanie prowadzić celny ostrzał na odległość 450 metrów. Szybkostrzelność zmieniała się wraz z postępem technologicznym od 1 strzału na 12 minut do 3 strzałów na 1 minutę na początku XIX wieku. Żołnierze, których główną bronią był muszkiet, nosili nazwę muszkieterów.

Początkowo pociski do muszkietów miały postać okrągłych ołowianych kul, zaś proch znajdował się w osobnej prochownicy. Później pojawiły się tzw. patrony, zawierające zarówno kulę jak i proch – przed załadowaniem przegryzano je, a następnie podsypywano niewielką ilość prochu na panewkę, zaś resztę do lufy. Niewielka szybkostrzelność i zasada oddawania ognia salwami spowodowała, że oddziały piechoty ustawiane były w szyki złożone z kilku szeregów i stosowały taktykę walki zwaną kontrmarszem. Wyglądało to w ten sposób, że po oddaniu ognia pierwszy szereg przemieszczał się na koniec szyku dla nabicia broni, dając jednocześnie miejsce do oddania strzału drugiemu szeregowi. Rosła dzięki temu intensywność prowadzonego ognia. Dla ochrony muszkieterów w sytuacji bezpośredniego starcia z kawalerią służyli pikinierzy, później dzięki pojawieniu się bagnetu muszkieterzy sami byli zdolni bronić się przed atakami jazdy. Muszkiety były stosowane w armiach europejskich do końca drugiej dekady XIX wieku (zaś w USA używano ich jeszcze podczas wojny secesyjnej). Zostały wyparte z uzbrojenia przez muszkiety gwintowane i wreszcie karabiny na amunicję zespoloną.

[Henryk von Groc]

Bandolet

Rodzaj krótkiej strzelby, broń typowa dla jazdy pancernej (jakkolwiek używana była także przez niektóre znaki lekkie oraz jazdę zaciągu cudzoziemskiego). Zastosowanie w nim typów zamków, a zatem i sposób nabijania przedstawia się podobnie jak w przypadku pistoletu, różnicę stanowi zasięg skuteczny broni (większy od pistoletu - kilkadziesiąt metrów) oraz jej budowa (gł. wyodrębniona wyraźnie kolba).
Długość całkowita bandoletu oscyluje okkoło 100 centymetrów, przy dł. lufy ok. 65-70 centymetrów.
Broń ta, zawieszona na szerokim pasie (tzw. bandolierze) idącym przez lewe ramię przewożona była w pozycji wisząc luźno lufą w dół, w okolicach prawego biodra właściciela, nieco z tyłu. Charakterystycznym elementem bandoletu jest żelazna antaba (wykonana w formie wąskiego, podłużnego kabłąka), umocowana po lewej stronie osady, po przeciwnej stronie zamka. Antaba służy jako miejsce zaczepienia bandoliera.

[Henryk von Groc]

Karabin Enfield model 1853 (Enfield Rifled-Musket)

Był ładowanym odprzodowo karabinem, używanym przez wojska Imperium Brytyjskiego od 1853 do 1867 roku, kiedy został zastąpiony przez karabin typu Enfield-Snider na amunicję scaloną. Termin "muszkiet gwintowany" (ang. rifled musket) oznaczał, że model 1853 był tej samej długości, co muszkiet, który zastępował. Miało to na celu umożliwienie żołnierzom drugiego szeregu wystawienie luf poza pierwszy szereg i oddanie bezpiecznego strzału oraz aktywne uczestniczenie w walce na bagnety.
Lufa o długości 38 cali posiadała trzy bruzdy o skoku 1:78 i była przymocowana do łoża trzem bączkami, przez co ten model często nazywano "trzy-taśmowym" (ang. three-band). Naważka 68 granów (ok. 4,4 g) czarnego prochu wyrzucała 530 gramowy pocisk typu Pritchett lub Burton-Minié. Model 1853 posiadał regulowaną tylną szczerbinkę z nastawami od 100 do 400 jardów.

[Henryk von Groc]

Karabin Enfield-Snider

Pierwszy przepisowy karabin odtylcowy brytyjskiej armii. Snider-Enfield Mk III był bronią jednostrzałową, z zamkiem obrotowym. Mechanizm spustowy z kurkiem zewnętrznym. Lufa stalowa, gwintowana, z pięcioma bruzdami prawoskrętnymi. Mk III był wyposażony w łoże i kolbę drewniane, z integralnym chwytem pistoletowym. Mechaniczne przyrządy celownicze składające się z celownika schodkowo-ramkowo (nastawy celownika do 914 m). Pierwsze udokumentowane użycie bojowe karabinów Enfield-Snider miało miejsce w 1868 roku podczas walk w Abisynii. W czasie bitwy pod Arogi odddział 300-400 żołnierzy brytyjskich z 4. Pułku Kings Own odparł atak około 7000 abisyńskich wojowników.