Wawel

[Moritz von Oranien-Nassau]

Zamek Królewski na Wawelu – zamek obronno-rezydencyjny w Krakowie, na Wawelu,obecnie rezydencja Regenta Królestwa Galicji i Lodomerii.

Historia

Zamek był na przestrzeni wieków wielokrotnie rozbudowywany i odnawiany. Liczne pożary, grabieże i przemarsze obcych wojsk, połączone z niszczeniem rezydencji powodowały, iż obiekt wielokrotnie odbudowywano w nowych stylach architektonicznych oraz remontowano jego szatę zewnętrzną, a także przekształcano i zmieniano wygląd i wyposażenie wnętrz.

Wiek XI i XII
Na terenie zamku podczas wykopalisk archeologicznych stwierdzono istnienie już w XI wieku dużej liczby obiektów murowanych, także o charakterze rezydencjonalnym. Taką funkcję mogła pełnić tzw. sala o 24 słupach, którą określa się jako palatium. Większy zamek obronny zbudowano na przełomie XI i XII wieku w północno-wschodnim narożniku wzgórza. Było to skutkiem przeniesienia stolicy Polski do Krakowa. Rezydencja, wzniesiona w stylu romańskim, składała się co najmniej z czworokątnej wieży obronnej przy Kurzej Stopce i budynku mieszkalnego. Oprócz tego znajdowały się w pobliżu liczne budynki sakralne. Na wschód od wąwozu, dzielącego wówczas wzgórze, Wawel okrążono pierścieniem murów i dobudowano kolejne obiekty. Zespół ten nazwano zamkiem wyższym. Na zachód od wąwozu wznosił się tzw. zamek niższy, będący osadą przygrodową, w wale której wzniesiono od wschodu okrągłą romańską wieżę koło bramy wychodzącej w kierunku rzeki.

Wiek XIV i XV
W XIV wieku, za panowania Władysława I Łokietka, zamek został rozbudowany o tzw. Wieżę Łokietkową i inne, mniejsze budynki. Prócz tego nadal istniały jeszcze drewniane, co się zmieniło za czasów Kazimierza III Wielkiego, który rozbudował rezydencję monarszą, aby przeznaczyć ją dla pomieszczenia aparatu państwowego, znacznie przez króla powiększonego. Przyczyną było również naśladownictwo stylu europejskiego, którego wzorem byli inni władcy tego kontynentu. Zamek składał się wówczas z kaplicy św. Marii Egipcjanki, piętrowego skrzydła z krużgankami od strony dziedzińca (przeznaczone na mieszkania królewskie), gruntownie odnowionej Wieży Łokietkowej oraz innych, luźnie usytuowanych obiektów, tworzących pośrodku nieregularny dziedziniec zamknięty. Sklepione w stylu gotyckim wnętrza były pokryte malowidłami. Całością prac budowlanych kierował Wacław z Tenczyna(?). Z panowaniem Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława II Jagiełły wiąże się dobudowanie tzw. Wieży Duńskiej i Kurzej Stopki (która odgrywała rolę sięgającego poza mury danskera, czyli średniowiecznej toalety zamkowej[2]), a także pokrycie ścian polichromią wykonaną przez malarzy ruskich sprowadzonych z Przemyśla. W czasach panowania Władysława Jagiełły powstał zespół Bramy Dolnej składający się z dwóch bram i trzech baszt. Zamek przetrwał w takim stanie do roku 1499, kiedy strawił go pożar.

Wiek XVI
Zniszczony przez pożar zamek odbudowy doczekał się kilka lat później. Inicjatorami tego przedsięwzięcia byli królewicz Zygmunt i król Aleksander Jagiellończyk, którzy chcieli, aby zamek wybudować w (nowym wówczas dla nich) stylu renesansowym. Sprowadzono wtedy z Węgier architekta włoskiego pochodzenia – Franciszka Florentczyka. Artysta przystąpił w 1504 roku[3] do budowy zachodniego skrzydła. Współpracowali z nim muratorzy i lapicydzi (murarze i kamieniarze), m.in. Jan z Koszyc, Włoch Ugulino, Kacper Simon z Sabinowa, Jan Włoch. Gdy je ukończył, zabrał się do stawiania jeszcze północnego i wschodniego, które ukończył w 1516 r., zaczynając dobudowywać krużganki. Z powodu śmierci pracami miał kierować Bartłomiej Berrecci, który, zajęty wznoszeniem kaplicy Zygmuntowskiej, funkcję tę powierzył Benedyktowi z Sandomierza. Powstająca wówczas budowla miała kształt czworoboku z dziedzińcem zewnętrznym. Niesprzyjające jednak warunki geologiczne, związane z układem terenu (spadek zbocza), spowodowały wzniesienie jedynie ściany kurtynowej od strony południowej.

W 1530 r. budowę przejął Bartłomiej Berrecci. Współpracowali z nim wówczas stolarze, m.in.: Jerzy z Nysy, Sebastian Tauerbach z Wrocławia, Hans Dürer z Norymbergi (brat Albrechta), Piotr Dziwak (Wunderlich), Andrzej Jungholcz z Bawarii, Jan Poznańczyk i inni. Rezydencja była już ukończona w 1536 r., jednak uległa ona pożarowi w tym samym roku. Zniszczone były skrzydła: południowe i wschodnie. Do odbudowy przystąpiono w 1537 roku. Początkowo pracami kierował Bartłomiej Berrecci, jednak zmarł on tego samego roku. Od 1537 do 1545 r. prace nadzorował Mikołaj Castiglione, w latach 1545–1549 zaś Mateusz Włoch. Niebawem magnaci i szlachcice zaczęli wznosić podobne budynki, wzorując się na zamku. Kolejny pożar dotknął zamku w 1595 r., niszcząc skrzydła północne i północną część wschodniego. Król Zygmunt III Waza do odbudowy zatrudnił głównie artystów włoskich. Prace nadzorował Giovanni Trevano, współdziałający m.in. z Ambrożym Meazi i Janem Chrzcicielem Petrinim. Przebudowano część wnętrz, nadając im wystrój wczesnego baroku rzymskiego z manierystycznymi plafonami oraz polichromią pędzla Tomasza Dolabelli i Kaspra Kurcza. Z zewnątrz pałac wzbogacono poprzez wzniesienie dwóch narożnych wież: około 1603 roku powstała Wieża Zygmunta III Wazy (narożnik północno-wschodni koło Kurzej Stopy), a około 1620 roku wzniesiono identyczną Wieżę Sobieskiego (narożnik północno-zachodni), które zwieńczono wysokimi hełmami. Tak powstały pałac miał charakter baroku rzymskiego.

Wiek XVII i XVIII
W roku 1606 król Zygmunt III Waza przeniósł się (wraz ze swoim dworem) na stałe do Zamku Królewskiego w Warszawie. W 1649 roku na zamku wybuchł pożar. Stan rezydencji pogorszył się w czasie potopu szwedzkiego, w latach 1655–1657, zamek okupowały wrogie wojska, rabując i niszcząc go przy tym. Restauracja obiektu odbyła się za czasów króla Jana III Sobieskiego (w latach 1689–1692), który przeznaczył na ten cel odpowiednie fundusze. Mianował również konserwatora obrazów wawelskich – malarza Jana Trycjusza. Kolejna tragedia nastąpiła w 1702 r., kiedy pijani szwedzcy żołnierze (którzy opanowali budynek wraz z całym wzgórzem), zapalili w jednej z komnat ognisko, powodując trwający tydzień pożar zamku. Zniszczył on wszystkie pomieszczenia w skrzydle północnym i większa część skrzydła wschodniego po Schody Poselskie, a także dachy.

Pozbawiony opieki zamek niszczał, mimo że w 1705 roku położono prowizoryczne nowe dachy. Inicjatorem uporządkowania wnętrz i założenia nowych dachów był biskup krakowski Konstanty Felicjan Szaniawski. Do działań remontowych przystąpiono w latach 1726–1730, według planów architekta Kacpra Bażanki. Kolejne prace zabezpieczające wykonano przed koronacją króla Augusta III Sasa przed jego przyjazdem w styczniu 1734 roku. W okresie konfederacji barskiej obiekt uległ dewastacji, szczególnie podczas walk w 1772 r. Remont zamku przeprowadzono w ciągu pół roku przed przyjazdem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1787 r. według planów królewskiego architekta – Dominika Merliniego w modnym wówczas stylu klasycystycznym. Położono nowe podłogi i naprawiono wszystkie okna. Z tego okresu pochodzą trzy sale pierwszego piętra (m.in. Sala Srebrna). Zamurowano wtedy też część okien od strony dziedzińca, co uchroniło kamieniarkę przed zniszczeniem podczas austriackich przeróbek w następnym stuleciu. Przebudowano fasadę budynku bramnego wyburzając renesansową attykę, którą zastąpiono dachem dwuspadowym i szczytem z wazonami. W latach 1790-1792 wybudowano wokół wzgórza mur kleszczowy ze strzelnicami.

Wiek XIX i XX
Po utracie niepodległości przez Polskę na zamek wkroczyły wojska zaborcze, niszcząc i grabiąc dawną siedzibę królewską. Rezydencję przeznaczono wówczas na koszary wojsk austriackich. Przebudową w latach 1803-1807 zajął się inżynier wojskowy Jan Markl. Przegrodzono wtedy ścianami działowymi większe sale (przez co zniszczono wiele stropów, zamurowano okna i część krużganków (których resztę zamurowano później – w okresie Wolnego Miasta Krakowa w latach 1821-1823), obniżono dachy. W latach 1854–1856 przeprowadzono roboty konserwatorskie, które dały zamkowi neogotycki charakter, pozbawiając go renesansowych i barokowych elementów architektonicznych. Niejednokrotnie pod koniec XIX wieku próbowano wykupić Wawel od Austriaków, jednak kończyły się one niepowodzeniem. W roku 1880 Sejm Krajowy ofiarował obiekt cesarzowi Franciszkowi Józefowi I, a w 1901 roku Galicja kupiła od władz Austrii obiekty wojskowe znajdujące się na Wawelu. Niebawem przystąpiono do pracy według planów architekta Tomasza Prylińskiego.

[Moritz von Oranien-Nassau]

Wnętrza

Komnaty Reprezentacyjne

Sala Poselska, zw. także Pod Głowami – reprezentacyjna komnata Zamku Królewskiego na Wawelu. Miejsce obrad sejmu i przyjmowania poselstw.
Pierwotny strop kasetonowy autorstwa Sebastiana Tauerbacha i Hansa Sznycera z ok. 1540 r. nie zachował się zniszczony podczas pożaru w 1702 roku i w latach 1804-1807; obecny jest rekonstrukcją. W kasetonach umieszczone były 194 rzeźbione głowy, z których do dziś oryginalnych z XVI wieku jest 30 (tzw. głowy wawelskie). Ściany zdobi fryz pędzla Hansa Dürera (1532) z Alegorią historii życia ludzkiego, ukazujący poszczególne etapy życia człowieka.
W urządzeniu Sali Poselskiej starano się nawiązać do jej historycznych funkcji. Stąd portrety Zygmunta Starego i Anny Jagiellonki (pędzla Marcina Kobera) oraz fotel (poltrone) zastępujący niezachowany tron. Na ścianach zawieszone są arrasy z serii Dzieje rajskie oraz werdiury. W sali zachował się oryginalny renesansowy fryz.

Sala Turniejowa,zwana także Rady królewskiej – pomieszczenie Zamku Królewskiego na wzgórzu wawelskim w Krakowie. Obecnie wchodzi w skład Reprezentacyjnych Komnat Królewskich. Znajduje się na drugim piętrze, we wschodnim skrzydle zamku, pomiędzy klatką schodową Poselską, a salą Pod Przeglądem Wojsk.
Sala powstała przed 1535 rokiem.
Wnętrze urządzone jest w stylu renesansowym. Wiodą do niego dwa portale. Pomieszczenie nakrywa strop kasetonowy ze złoconymi kwiatonami, pod którym widnieje fryz, ukazujący turniej rycerski. Zaprojektował go w 1535 roku i namalował Hans Dürer, natomiast Antoni z Wrocławia ukończył to malowidło. W południowo-wschodnim rogu sali znajduje się piec kaflowy z zamku w Wiśniowcu z XVIII wieku. Ponadto sala wyposażona jest w dywan z XIX wieku, a także meble z wieku XVI. Są wśród nich m.in.:

stół ze Sieny (połowa XVI wieku), z pałacu Palmerich , którego zewnętrzne ściany licowe podpór zawierają herby rodzin włoskich w kartuszach o wolutowym obramieniu,
skrzynia typu sarkofagowego (1. połowa XVI wieku) z Florencji , z warsztatu Bartolomea Ammanatiego, wykonana z drewna orzechowego, rzeźbiona, o wymiarach 50 x 157 x 64 cm; korpus obiektu zwęża się ku dołowi, gdzie wsparty jest na rzeźbionych łapach zwierzęcych; ściany pokrywają dekoracje w formie kanelur, zakończonych wolutami, gdzie na ścianie frontowej wpleciony jest herb rodziny Seratonich,
szafka kredensowa.
We wnętrzu umieszczono także obrazy, wśród których znajdują się:

Portret Franciszka I de’Medici pędzla Alessandra Allori z około 1560 roku,
Portret Bernadetta Medyceusza pędzla Giorgia Vasariego.

Sala Pod Przeglądem Wojsk – pomieszczenie Zamku Królewskiego na wzgórzu wawelskim w Krakowie. Obecnie wchodzi w skład Reprezentacyjnych Komnat Królewskich. Znajduje się na drugim piętrze, we wschodnim skrzydle zamku, pomiędzy Salą Poselską a Salą Turniejową.
Fryz z defiladą wojsk przed Zygmuntem I Starym namalował Antoni z Wrocławia. Przedstawia on przegląd wojski królewskich: lansjerów, muszkieterów, artylerii i jazdy. .

W Sali Pod Przeglądem Wojsk znajdują się następujące obrazy:

Portret króla Zygmunta Augusta, szkoła niemiecka, 3 ćw. XVI w.,
Portret królewicza Zygmunta Wazy, Jan Baptysta van Uther, 1568 r.,
Portret królewny Izabeli Wazówny, Szwecja, nieznany malarz, po 1566 r.,
Portret Giovanniego Jacopa Caraglia, mal. Paris Bordone (malarz z kręgu Tycjana), ok. 1553 r.,
Portret króla Batorego, szkoła niemiecka, 4 ćw. XVI w. (replika obrazu Marcina Kobera).

Sala pod Zodakiem – pomieszczenie Zamku Królewskiego na wzgórzu wawelskim w Krakowie. Obecnie wchodzi w skład Reprezentacyjnych Komnat Królewskich. Znajduje się na drugim piętrze, we wschodnim skrzydle zamku, pomiędzy Salą Poselską a Salą Pod Planetami.
Strop kasetonowy, przedstawiający malowane znaki astronomiczne, stworzony przez Hansa Dürera przed 1534 r., spłonął w 1702 r. Obecny fryz namalował Leonard Pękalski w 1929 r. i przedstawia charakter ludzi spod danego znaku zodiaku.

W Sali pod Zodiakiem znajdują się następujące arrasy wawelskie z serii "Dzieje Wieży Babel":

Budowa wieży Babel
Gniew Boga

Sala Pod Planetami – jedna z sal Zamku Królewskiego na Wawelu, wchodząca obecnie w skład Reprezentacyjnych Komnat Królewskich na Wawelu.

Nazwa sali pochodzi od współczesnego fryzu fryzu, przedstawiającego personifikacje planet. Tematyka fryzu nawiązuje do wcześniejszych, niezachowanych malowideł z XVI wieku. W sali znajduje się renesansowe wyposażenie, m.in. arras Bóg błogosławi rodzinie Noego z XVI wieku, obrazy włoskie (m.in. Jowisz, Merkury i Cnota Dossa Dossiego z 1524), meble i wazy majolikowe.

Jadalnia Zygmunta III Wazy– jedna z sal Zamku Królewskiego na Wawelu, wchodząca w skład Reprezentacyjnych Komnat Królewskich. W tym pomieszczeniu mieściła się okresowo jadalnia Zygmunta III Wazy. Plafon z Pallas Ateną pośrodku, pędzla L. Adwentowicza. Kurdybany na ścianach z 1. ćwierci XVIII w. pochodzą z zamku w Moritzburgu, zakupione w okresie międzywojennym od wiedeńskiego antykwariusza Szymona Szwarca.
Na ścianach portrety z XVII w. Wizerunek królewicza Władysława IV Wazy, wykonany przez artystę z kręgu Petera Paula Rubensa. Dziełem samego Rubensa jest niewielki portret Elżbiety Burbon z ok. 1628. Pozostałe to: Maryny Mniszchówny (żony cara Dymitra Samozwańca) – pędzla prawdopodobnie Szymona Boguszowicza (1606), wojewody krakowskiego Stanisława Tęczyńskiego (przypisywany Tomaszowi Dolabelli, ok. 1630). Meble głównie z XVI stulecia. Renesansowe naczynia majolikowe włoskie

Łożnica Królewska-komnata w zamku królewskim na Wawelu, na I piętrze gotyckiej narożnej wieży zw. Kurzą Nogą, w 1. ćwierci w. XVI włączonej przez architekta Franciszka Florentczyka w obręb północnego skrzydła renesansowego gmachu. Powstało z przedzielenia wieży na dwie kondygnacje i urządzone jako sypialnia Zygmunta I Starego, w której zmarł 1 kwietnia 1548 roku. Zapewne sala była wykorzystywana na sypialnię przez następnych, przebywających na Wawelu okresowo, władców Polski. W łożnicy, ze sklepieniem wspartym na wielobocznym renesansowym filarze znajduje się renesansowy kominek, w dwóch drzwiach gotycko-renesansowe portale. Do sali przylegała garderoba, obok znajdowały się ubikacje. Opiekę nad łożnicą sprawował sługa sypialni i łożniczowie. Obecnie sala, włączona do trasy zwiedzania „Prywatne apartamenty królewskie” , urządzona jest na wzór renesansowej komnaty.

Sala Bitwy pod Orszą – jedna z sal Zamku Królewskiego na Wawelu, wchodząca w skład Reprezentacyjnych Komnat Królewskich. Ozdobiona jest fryzem o tematyce bitwy pod Orszą (stąd nazwa sali) pędzla Leonarda Pękalskiego (nawiązuje do dawnego, który przedstawiał zwycięstwo wojsk polskich pod Orszą w 1514).

Na ścianie południowej wisi obraz Bitwa pod Lepanto pędzla Tomasza Dolabelli, ukazujący dwa wątki tematyczne: bitwę, którą stoczyły w 1571 na Morzu Śródziemnym wojska Ligi Świętej z Turkami oraz procesję urządzoną 50 lat później w Krakowie w czasie bitwy między armią polską i turecką pod Chocimiem. Wśród portretów polskich osobistości z XVII wieku, głównie o charakterze sarmackim, znajduje się portret biskupa Jakuba Zadzika, pędzla Jana Triciusa. Meble z XVI – włoskie skrzynie i XVII wieku – polskie skrzynie kasowe, tabliczkowe krzesła lombardzkie.

Gabinet w wieży Zygmunta III – jedna z komnat Zamku Królewskiego na Wawelu, wchodząca skład Reprezentacyjne Komnaty Królewskie na Wawelu. Wzniesiono ją po 1600 r. Zachowała się tu dekoracja stiukowa oraz pierwotna posadzka. Był to ulubiony pokój Zygmunta III Wazy. Ściany pokrywa kurdybany z 1. ćwierci XVIII w., pochodzą z zamku w Moritzburgu, zakupiony w okresie międzywojennym od wiedeńskiego antykwariusza Szymona Szwarca.
Na ścianach wisi 48 obrazów holenderskich i flamandzkich z XVII w.: sceny rodzajowe, martwe natury, krajobrazy, portrety. Są wśród nich m.in. szkic Achilles wśród córek Lykomendesa (przypisywany Peterowi Paulowi Rubensowi), obraz Jana Breughela II - Święto majowe, Egberta van Heemskerk mł. - Zabawa ludowa przed domem i Scena w szynku, Krzysztofa Lubienieckiego - portret mężczyzny na tle parku, Paulusa Moreelse - Portret męski, Jana Steena - Bójka, i in. Rzeźby: Wenus z amorkiem (XVII w.), Porwanie Sabinek (kopia manierystyczna dzieła Giovaniego da Bologna). Na stole zegar gdański (tzw. kaflak) z XVII w. Na ścianie jeszcze jeden obraz ze sceną wjazdu Ludwiki Marii Gonzagi do Gdańska w 1646 r.

Kaplica Królewska pod wezwaniem Trójcy Świętej – pomieszczenie Zamku Królewskiego na wzgórzu wawelskim w Krakowie. Obecnie wchodzi w skład Reprezentacyjnych Komnat Królewskich. Znajduje się na drugim piętrze, w wieży Duńskiej, na północ od Łożnicy Królewskiej i wschód od sali Pod Ptakami.
Kaplica powstała około 1602 roku z fundacji Zygmunta III Wazy.
Wnętrze urządzone jest w stylu barokowym. Do pomieszczenia wiedzie portal z Sali Pod Ptakami. Ponadto w ścianie południowej umiejscowione jest okno do łożnicy. Wymienione elementy architektoniczne wykonano z marmuru, podobnie zresztą jak posadzkę i mensę ołtarzową. Ściany kaplicy wyłożono kurdybanem z początku XVIII wieku. Pochodzi on z Zamku Moritzburgu w Saksonii i został zakupiony od antykwariusza wiedeńskiego Szymona Szwarca w dwudziestoleciu międzywojennym. Barokowa dekoracja stiukowa posiada polichromię pędzla Józefa Pankiewicza z lat 1930 – 1932. W ścianę wmurowano tablicę pamiątkową Piotra Samuela – działacza Komisji Edukacji Narodowej, a także przodka rodziny Du Pont de Nemours. Mensa ołtarzowa ustawiona jest na marmurowym podeście. Składa się z dwóch cokołów, oraz czterech balasek pośrodku i dwóch po bokach, a także płyty, na której spoczywa ołtarz. Jest to drewniany tryptyk z predellą, z około 1600 roku, autorstwa artystów krakowskich. Scena środkowa wyobraża Trójcę Świętą. Flankowana jest po bokach złoconymi kolumnami korynckimi, na których wspiera się przełamane belkowanie – również złocone. Skrzydła boczne podzielono na cztery kwatery (po dwie kwatery na każdym), ukazujące świętych. Reszta umeblowania, to eksponaty z XVII wieku. Są to: pojemnik na wodę święconą na południe od ołtarza, klęcznik oraz podstawa na Biblię. Na ścianie obraz Zygmunt III na katafalku, przedstawiający zmarłego króla, leżącego w kaplicy zamkowej w Warszawie.

Sala Pod Ptakami – pomieszczenie Zamku Królewskiego na wzgórzu wawelskim w Krakowie. Obecnie wchodzi w skład Reprezentacyjnych Komnat Królewskich. Znajduje się na drugim piętrze pomiędzy Salą Bitwy pod Orszą a Sienią przed Salą Pod Orłem.

To najważniejsza sala w zamku, po Sali Poselskiej i Sali Senatorskiej. Tu mianowano hetmanów i biskupów. XVII-wieczne malowidła stropu (niezachowane) wykonał Tomasz Dolabella, dodatkowo zdobiły go rzeźbione ptaki (stąd nazwa).
W tej sali w roku 1595 zaczął się pożar Wawelu. Przebudowana przez Giovannego Trevano była pierwszą salą barokową na zamku oraz jednym z pierwszych przykładów baroku w Rzeczypospolitej. Ściany pokryto kurdybanem.
W 1929 roku Felicjan Szczęsny Kowarski namalował fryz z ptakami oraz plafon.

W sali znajdują się:

Portret Król Zygmunt III Waza, Polska, 1 ćw. XVII w.
Portret Królowa Konstancja Austriaczka, II żona Zygmunta III Wazy, ok. 1605 r.
Portret Królowa Konstancja Austriaczka, Polska, 1 ćw. XVII w. (całopostaciowy).
Portret Królewicz Władysław Zygmunt Waza, Piotr Paweł Rubens i pracownia, ok. 1624 r.
Obraz Ocasio, Alegoria szczęśliwego losu, Frans Francken II, 1627 r.
Obraz Vanitas, mal. Bartholomeus Spranger, ok. 1600 r.
Obraz Gra trappola, szkoła flamandzka, 1 poł. XVII w.
Obraz Koncert, Lotaryngia, ok. 1630 r.
Kominek z herbem Wazów wykonany przez Ambrożego Meazzi.

Sala Pod Orłem – jedna z komnat Zamku Królewskiego na Wawelu, wchodząca w skład Reprezentacyjne Komnaty Królewskie na Wawelu. Pierwotny strop z rzeźbionym orłem nie zachował się i w okresie międzywojennym został zastąpiony nowym.

Znajduje się tu m.in. obraz Wjazd Jerzego Ossolińskiego do Rzymu, wykonany zapewne we Włoszech (1633), w oparciu o rycinę Stefana della Belli, a także gobelin Śmierć Deciusa Musa utkany według kartonu Rubensa oraz portret konny królewicza Władysława Zygmunta Wazy, autorstwa malarza z kręgu Rubensa.

Sala Senatorska, zw. także Tanecznicą – komnata Zamku Królewskiego na Wawelu, wchodząca w skład Reprezentacyjnych Komnat Królewskich. Największa sala zamku. Odbywały się tutaj ważne uroczystości państwowe (m.in. posiedzenia senatu) i dworskie, wesela królewskie, bale i widowiska teatralne. W 1518 r. odbyło się tu pierwsze królewskie wesele – Zygmunta I Starego i Bony Sforza. W naszych czasach sala ta jest niekiedy wykorzystywana na koncerty i w czasie państwowych uroczystości.

Ściany sali pokryte są kurdybanem z 1. ćwierci XVIII w. pochodzącym z zamku w Moritzburgu, zakupionym od wiedeńskiego antykwariusza Szymona Szwarca. W miejscu tronu królewskiego ustawiono klasycystyczny fotel (prawdopodobnie Stanisława Augusta Poniatowskiego). Przy ścianie zachodniej umieszczono drewniany balkon z 1592 r. W pomieszczeniu znajdują się również arrasy o tematyce biblijnej, m.in. Budowa arki, Wejście zwierząt do arki, Potop, Wyjście z arki oraz Dziękczynienie Noego - seria Dzieje arki, a także werdiury i tkaniny groteskowe. Przy ścianach włoskie krzesła z poręczami (1. połowa XVII w.).

[Moritz von Oranien-Nassau]

Prywatne apartamenty

Sypialnia króla, zw. także Alchemią – jedno z pomieszczeń Zamku Królewskiego na Wawelu, wchodzące w skład Prywatnych Apartamentów Królewskich. Komnata mieści się w wieży tzw. Łokietkowej. Sklepienie wsparte jest na wielobocznym filarze. Sala była pierwotnie pomieszczeniem dwupiętrowym. W XVI w., kiedy wieżę wtopiono w renesansowy zamek, podzielono ją na dwie kondygnacje - dolną jest właśnie sypialnia, którą pomieszczenie było za Zygmunta I Starego, a za Zygmunta III Wazy było pracownią króla, parającego się doświadczeniami. Z XVI stulecia zachował się tu renesansowy kominek.

Obecne wyposażenie sali utrzymane jest w stylu renesansowym i manierystycznym. Wśród obrazów niderlandzkich: Święta Rodzina pędzla Jana van Hemessen (po 1548), Niesienie Krzyża oraz Ukrzyżowanie Nicolasa Bruyna mł. (szkoła dolnoreńska), Venitas pędzla Bartholomeusa Sprangera (ok. 1600) i Sąd Ostateczny z warsztatu Hieronima Boscha. Meble z XVI i XVII w.: francuskie (kredensy, stół) oraz włoskie (krzesła). Naczynia kamionkowe nadreńskie (XVI I XVII stulecie) oraz moździerze apteczne.

Sypialnia gości królewskich – jedna z komnat Zamku Królewskiego na Wawelu, wchodząca obecnie w skład Prywatnych Apartamentów Królewskich. W sali tej zachowany jest modrzewiowy strop kasetonowy, portale oraz fryz ścienny (przedstawia głowy ludzkie).

W sali znajdują się dwa arrasy: pierwszy, to wyrób brukselski z poł. XVI w., przedstawia Eliasza przed królem Achabem, drugi jest najstarszym w zbiorach wawelskich gobelinem, ilustrującym Historię rycerza z łabędziem (ok. 1460, warsztat Pasquera Greniera w Tournai we Flandrii dla Filipa Dobrego). Wśród obrazów z kolekcji Lanckorońskich dzieła Simone Martiniego, Bernarda Daddiego i Jacopa del Sellaio. W pomieszczeniu zgromadzono meble włoskie, wśród nich cassapanca oraz skrzynia szufladowa, zw. cassetone. Do pierwotnego przeznaczenia sali nawiązuje późnorenesansowe łoże angielskie z baldachimem. Piec kaflowy z XVIII w. pochodzi z zamku w Wiśniowcu na Wołyniu.

Gabinet- jedno z pomieszczeń tzw. Kurzej Stopki, będącej częścią Zamku Królewskiego na Wawelu, wchodzące w skład Prywatnych Apartamentów Królewskich. XIV-wieczną sale odnawiano kolejno w XVI i XVII w., a w okresie międzywojennym oklejono ściany XVIII-wiecznymi kurdybanami, a plafony wypełniono malowidłami Zygmunta Waliszewskiego. W sali zachowały się pierwotne portale i kominek, pochodzące z ok. 1600 r. Nieznane jest pierwotne przeznaczenie komnaty.

Na ścianach obrazy renesansowe, głównie francuskie, m.in. obraz ze sceną w nieznanym pałacu pędzla Flamanda L. de Caulery (w. XVI/XVII). Meble również francuskie z XVI stulecia (szafki, fotel tzw. caquetoire) oraz polski stół z XV w., a także szwajcarski zydel z 1673 r. (sygnowany Isaac Lis).

Sala Saska – jedna z komnat Zamku Królewskiego na Wawelu, wchodząca obecnie w skład Prywatnych Apartamentów Królewskich.
Pomieszczenie to mieści kolekcję porcelany miśnieńskiej, ofiarowaną dla zamku w 1966 r. przez Tadeusza Wierzejskiego. Zbór umieszczony głównie w szafach z XVIII w. obejmuje przedmioty powstałe od pierwszych lat istnienia manufaktury w Miśni (założona w 1710 r.), po wiek XIX. Większość eksponatów nosi, prócz znaków manufaktury, również numery inwentarza królewskiego. Najstarszym obiektem jest kominkowy czajnik z okresu Johanna Georga Hörolda (1720 - 1731). Ze zbiorów polskich z dynastii saskiej zachowała się grupa przedmiotów stanowiących naśladownictwo (tak w formie, jak i dekoracji) porcelany chińskiej i japońskiej, m.in. fragmenty serwisów: Ze czerwonym smokiem, Ze złotym lwem, Łabędziego (po ministrze Brühlu), z herbem hr. Józefa Sułkowskiego oraz koronacyjnego Augusta III Sasa. Wśród plastyki figuralnej znaleźć można białą grupę Golgota Johanna Joachima Kändlera (1743 - 1744) oraz kolekcję figurek szlachciców polskich (tzw. Polaki).

Wśród obrazów w sali znajdują się portrety królewskiej dynastii saskiej Wettynów w Polsce: Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa (obydwa pędzla Louisade Silvestre) oraz Marii Amelii, córki Augusta II (pędzla Maurice'a de la Tour).

Sala Kolumnowa, zwana także Srebrną lub Merliniego – jedna z sal reprezentacyjnych Zamku Królewskiego na Wawelu, wchodząca obecnie w skład Prywatnych Apartamentów Królewskich.

W XVI w. przechowywano tu srebra stołowe. W latach 1786-1787, Dominik Merlini, architekt Stanisława Augusta Poniatowskiego, przebudował salę w duchu wczesnego klasycyzmu na przyjęcie króla i dworu.

Sufit podparty jest na toskańskich kolumnach. Na ścianach portrety pędzla malarza królewskiego, Marcelego Baciarellego: koronacyjny portret Stanisława Augusta Poniatowskiego, biskupa Kajetana Sołtyka, kanclerza wielkiego litewskiego Aleksandra Sapiehy oraz Eleonory Czartoryskiej. Zespół klasycystycznych mebli z obiciem kurdybanowym (XVIII w. pochodzi z pałacu biskupów krakowskich w Kielcach.