Ordery i Odznaczenia Monarchii

[Andrew von Habsburg]

ORDER ZŁOTEGO RUNA
(hiszp. Orden del Toisón de Oro, łac. Ordo Velleris Aurei, niem. Orden vom Goldenen Vlies, fr. Ordre de la Toison d'Or)

początkowo: Zakon Złotego Runa – obecnie najwyższe odznaczenie państwowe Królestwa Hiszpanii oraz rycerski order domowy byłego austriackiego domu panującego Habsburgów

Członków mianować może tylko aktualny szef zakonu-orderu. Mogą nimi być tylko mężczyźni, którzy muszą wyznawać religię katolicką, mieć nieskazitelną reputację oraz wykazać się szlacheckim pochodzeniem od ośmiu pokoleń po mieczu i po kądzieli.

Franciszek Józef I w stroju orderowym

Następca tronu Austro-Węgier stawał się rycerzem Złotego Runa w chwili narodzin, inni arcyksiążęta otrzymywali insygnia po uzyskaniu pełnoletności (w wieku lat 18).
Od 1421 r. do chwili obecnej nadano order ok. 1282 osobom. Spośród królów polskich otrzymał go jako jeden z pierwszych Zygmunt III Waza, stąd widzimy łańcuch Zakonu Złotego Runa okalający herb królewski na wieży Zamku Warszawskiego. Oprócz niego order otrzymało jeszcze 18 Polaków.

Alfred Józef Potocki z Orderem Złotego Runa.

[Andrew von Habsburg]

Order Marii Teresy awers i rewers

Wojskowy Order Marii Teresy (niem. Militär-Maria-Theresien-Orden, skrót: MMTO)

Jest to najwyższe odznaczenie wojenne i drugi w kolejności starszeństwa order nadawany w Monarchii Habsburgów
Order ustanowiła cesarzowa Maria Teresa w dniu 18 czerwca 1757 roku po bitwie pod Kolinem. Order Marii Teresy był pierwszym nowoczesnym orderem wojskowym. Na statucie tego Orderu, ustanowionego 12 grudnia 1758 roku, wzorowali się m.in. twórcy Virtuti Militari. Order był nadawany przez kapitułę, na czele której stał Wielki Mistrz, którym zawsze był Cesarz.

Krzyż Kawalerski Orderu Marii Teresy

Order nadawano za waleczność i zakończone powodzeniem śmiałe czyny podjęte z własnej inicjatywy, także wykonane bez rozkazu lub wbrew rozkazowi.
Początkowo order składał się z dwóch klas. Po wstąpieniu na tron, cesarz Józef II w 1765 utworzył pośrednią klasę:
• Krzyż Wielki (Großkreuz),
• Komandor (Commandeurs/Kommandeure),
• Kawaler (Ritter).

Komplet Orderów Marii Teresy

Statut był wielokrotnie zmieniany.
Order nadawany był tylko oficerem. W sumie zostało nadanych 1243 krzyże, w tym : 61 wielkich, 140 komandorskich, 1042 kawalerskie.
Na przestrzeni lat 1757–1931 Orderem Marii Teresy odznaczono 12 Polaków

Po rozpadzie Austro-Węgier w 1918 cesarz Karol I Habsburg przekazał swoje prerogatywy kapitule orderu, która nadawała go dalej w latach 1919-1931, a po tym okresie uznała jego przyznawanie za zakończone.

Gwiazda Franciszka Józefa I

4 listopada 1938 regent Królestwa Węgier admirał Miklós Horthy wznowił order (Węgry były już wówczas jedyną legalną kontynuacją monarchii habsburskiej po wcieleniu Austrii do III Rzeszy), ustanawiając siebie jako regenta jego wielkim mistrzem. Do momentu zmiany węgierskiego ustroju w 1946 odbyło się tylko jedno nadanie, a odznaczonym był generał major Kornél Oszlányi, który otrzymał klasę Kawalera 24 stycznia 1944 za nadzwyczajny heroizm w bitwie pod Woroneżem w 1942 przeciwko sowietom.

[Andrew von Habsburg]

Krzyż Wielki z gwiazdą

ORDER ŚWIĘTEGO STEFANA

nazwa pełna: Order Świętego Apostolskiego Króla Węgier Stefana (łac. Ordo Sancti Stephani Regis Hungariae Apostolici, niem. Königlich Ungarischer Hoher Ritterorden vom heiligen Stephan, dem apostolischen König, węg. Magyar királyi Szent Istvan lovagrend)
odznaczenie za zasługi cywilne, nadawane przez Habsburgów jako królów Węgier w latach 1764-1918 oraz 1938-1944 przez regenta Miklósa Horthyego. W 2011 został wznowiony pod nazwą Węgierski Order Świętego Stefana (węg. Magyar Szent István Rend) jako najwyższe wedle starszeństwa odznaczenie państwowe Węgier[3], nadawane przez węgierskiego prezydenta.

Order został ustanowiony 5 maja 1764 przez cesarzową Marię Teresę w dzień koronacji jej najstarszego syna Józefa na króla Rzymian (Niemiec), jako cywilny odpowiednik wojennego Orderu Marii Teresy, oddany pod szczególną opiekę króla Stefana I Świętego, patrona Węgier.

Komandoria

Pierwsze statuty trójklasowego orderu ograniczyły ilość kawalerów do 20 posiadaczy Krzyża Wielkiego (Großkreuze, otrzymywali tytuł "rzeczywistych tajnych radców J.K.Apostolskiej Mości" i mieli prawo zwracać się do monarchy per "mój kuzynie"), 30 Komandorów (Commandeure, z tytułem "zwyczajnych tajnych radców") i 50 Krzyży Małych (Kleinkreuze), razem zatem 100 osób (nie licząc członków dynastii i cudzoziemców), co utrzymało się aż do upadku monarchii habsburskiej w 1918 roku.

Order Św. Stefana noszony przez Franciszka Józefa I

Wymogi wywodu szlachectwa były w pierwszych latach bardzo surowe: wymagano od kandydata czterech szlacheckich generacji po mieczu i po kądzieli, osiadłych na terenie Królestwa Węgier. Kawalerowie musieli być katolikami, ale nie przestrzegano tego przy nadaniach orderu cudzoziemcom. Do roku 1884 otrzymanie orderu przez nieutytułowanego szlachcica dawało mu prawo do godności barona, zaś baron zostawał hrabią.

Strój orderowy

18 marca 1918 węgierski król i zarazem Karol IV Habsburg, ostatni habsburski wielki mistrz orderu i jego suweren, uznał nadawanie orderu za zakończone[4].

Krzyż Kawalerski Orderu

W dniu 20 sierpnia 1938 order został odnowiony przez regenta Królestwa Węgier admirała Miklósa Horthyego (Węgry były już wówczas jedyną legalną kontynuacją monarchii Habsburgów po wcieleniu Austrii do III Rzeszy). Do 1945 nadany został tylko trzem Węgrom: ministrowi Pál Telekiemu (1940), Istvánowi Uray (1943) i kardynałowi Jusztiniánowi Serédiemu (1944), a także trzem cudzoziemcom: Hermannowi Göringowi, Joachimowi von Ribbentrop i Galeazzo Ciano

[Andrew von Habsburg]

ORDER LEOPOLDA

(niem. Österreichisch-Kaiserlicher Leopold-Orden)
austriacki i austro-węgierski order nadawany od 1808 do 1918 za zasługi cywilne i od 1860 również za wojskowe

Łańcuch orderowy

Order został ustanowiony 7 stycznia 1808 roku przez cesarza Franciszka II (I) ku pamięci jego ojca, Leopolda II, i od początku posiadał demokratyczny charakter, gdyż mógł być nadawany wszystkim zasłużonym (lecz tylko mężczyznom) bez względu na pochodzenie społeczne, narodowość i wyznanie religijne.
Przeznaczony początkowo był tylko dla poddanych austriackich, ale w czasie kongresu wiedeńskiego dokonano wielu nadań dla zagranicznych dyplomatów.

Krzyż Wielki Orderu Leopolda w pudle

Dzielił się początkowo na trzy, a później na cztery klasy:
• Krzyż Wielki (Großkreuz),
• I Klasa (Erste Klasse) – dodana w 1901,
• Komandor (Commandeur),
• Kawaler (Ritter).
W roku 1860 dodano orderowi „dekorację wojenną” (Kriegsdekoration, K.-D).

Strój orderowy Orderu Leopolda

Do roku 1884 nadanie III klasy wiązało się z nobilitacją, nadanie II klasy szlachcicowi z tytułem barona, a ówczesnej I klasy – tytuł tajnego radcy. Dotyczyło to wszystkich tych, którzy do momentu nadania jeszcze tych rang nie posiadali.

Po rozpadzie Monarchii naddunajskiej nie jest nadawany.

[Andrew von Habsburg]

Order Żelaznej Korony awers i rewers

ORDER KORONY ŻELAZNEJ
(it. Ordine della Corona Ferrea (di ferro), niem. Orden der Eisernen Krone)

Order Korony Żelaznej nadawany przez Napoleona

Order został ustanowiony 5 czerwca 1805 roku przez Napoleona I, który po wyborze na króla Italii koronował się w Mediolanie 26 maja 1805. Do koronacji użyto pochodzącą z IX wieku „Żelazną Koronę” Longobardów, stąd nazwa orderu. Zachowując pewne podobieństwo do organizacji swej Legii Honorowej, Napoleon podzielił nowy order na trzy klasy. W roku 1821 cesarz został pochowany z tym orderem na piersi.

Wielka Wstęęga Orderu

Po przyłączeniu Lombardo-Wenecji do Cesarstwa Austrii cesarz Franciszek I odnowił order, przejęty już w 1815, w dniu swych urodzin (12 lutego 1816) pod nową niemiecką nazwą Orden der Eisernen Krone. W statutach zachowano trzy klasy, Kawalerów I. klasy (nosicieli Wielkiego Krzyża, najwyżej 20), Kawalerów II. klasy (komandorów, najwyżej 30) i Kawalerów III. klasy (kawalerów, najwyżej 50) przepisów statutowych nie przestrzegano jednak, gdyż do roku 1856 dokonano już przez 40 lat ok. 2000 nadań. Kobiety orderu otrzymać nie mogły.

Komandoria Orderu

Po roku 1868 nie nadawano orderu poddanym Italii, z wyjątkiem osób zatrudnionych w Watykanie. Według ustaleń dworów rzymskiego i wiedeńskiego orderu miano więcej nie nadawać po zgonie cesarza Franciszka Józefa, ale w warunkach I wojny światowej, kiedy Austro-Węgry i Italia stały się przeciwnikami wojennymi, Wiedeń nie dotrzymał obietnicy.

Strój orderowy z łańcuchem orderu

Do roku 1884 z posiadaniem I. klasy związany był tytuł tajnego radcy, a więc – ekscelencji, II. klasa dawała tytuł barona, a III. klasa nobilitację, co doprowadziło nieomal do inflacji tytułów szlacheckich, czemu austriackie MSW położyło kres w roku 1884. Mimo utraty Lombardii na rzecz Królestwa Sardynii (1859) order nadal nadawano aż do upadku monarchii w roku 1918. Jego włoski bliźniak, Order Korony Italii, z Żelazną Koroną Longobardów w medalionie środkowym awersu, istniał do roku 1947.

Wielka Wstęga Orderu w pudle

[Andrew von Habsburg]

ORDER FRANCISZKA JÓZEFA

(niem. Kaiserlich-Österreichischer Franz Joseph-Orden)
odznaczenie Cesarstwa Austriackiego za zasługi cywilne i wojenne, nadawane od 1849 do 1918

Wielki Krzyż Orderu z gwiazdą

Order został ustanowiony 2 grudnia 1849 roku przez Franciszka Józefa I w pierwszą rocznicę objęcia przez niego tronu i posiadał demokratyczny charakter odznaczenia za ogólne zasługi dla państwa niezależnie od pochodzenia, religii i pozycji społecznej.

Komandoria z gwiazdą

Początkowo trójklasowy, otrzymał później pięć klas według znanego schematu Legii Honorowej,
- Krzyż Wielkiego (Großkreuz),
- Komandor z Gwiazdą (Komtur mit Stern) utworzony w 1869
- Komandora (Komtur),
- Oficera (Officer) dodany w 1901 roku.
- Kawaler (Ritter).

Często dokonywano zmian statutu. W 1869 dodano też kategorię wojenną (Kriegsdekoration, skrót K.-D.).

Order Franciszka Józefa z nadaniem i pudełkiem

[Andrew von Habsburg]

ORDER ELŻBIETY

(niem. Elisabeth-Orden, węg. Erzsébet-rend)
order kobiecy nadawany w latach 1898–1918 przez monarchię habsburską

Wielki Krzyż Orderu

Odznaczenie zostało ustanowione jako order wyłącznie damski 16 września 1898 przez cesarza Franciszka Józefa I w sześć dni po zamordowaniu
w Genewie jego żony Cesarzowej Elżbiety (Sissi) dla uczczenia jej pamięci i otrzymało jako patronkę św. Elżbietę z Turyngii.

Gwiazda orderu

Według pierwszych statutów order posiadał trzy klasy:
- Wielki Krzyż z gwiazdą,
- Komandorię z gwiazdą
- Krzyż Srebrny.

Następca Franciszka Józefa, ostatni cesarz Austrii i król Węgier Karol I (IV) zmienił 30 kwietnia 1918 r. statuty, dodając komandorię bez gwiazdy jako III. klasę i wprowadzając piątą klasę, prosty srebrny nieemaliowany krzyż.

Wielką Mistrzynią orderu została po objęciu tronu przez męża (1916) cesarzowa-królowa Zyta, do roku 1916 funkcja była nieobsadzona. Po upadku monarchii w roku 1918 przestano nadawać order i nie wcielono go do pocztu orderów domowych wygnanych Habsburgów.
Nadawany mógł być wszystkim kobietom niezależnie od pochodzenia, religii i stanu cywilnego za zasługi zawodowe lub w dziedzinie filantropii czy działalności kościelnej.

Nadanie orderu w 1898 roku.

[Andrew von Habsburg]

SPOSOBY NOSZENIA ORDERÓW

Sposób noszenia Orderu Św. Stefania

Sposób noszenia Orderu Leopolda

tak samo nosi się Order Żelaznej Korony i Order Elżbiety

[Andrew von Habsburg]

Awers i rewers Krzyża Zasługi

KRZYŻ ZASŁUGI CYWILNEJ

(niem. Zivil-Verdienstkreuz) – austriackie i austro-węgierskie odznaczenie za zasługi cywilne.

Odznaczenie ustanowił 16 lutego 1850 cesarz Franciszek Józef I „celem nagrodzenia oddanej i czynnie sprawdzonej zawisłości cesarzowi i ojczyźnie, wieloletniej, uznanej za pożyteczną przydatności w służbie publicznej lub innych uzyskanych zasług o dobro powszechne.

Srebrny Krzyż Zasługi z koroną i z pudełkiem

Odznaczenie zostało podzielone na cztery stopnie (złoty i srebrny, każdorazowo z koroną lub bez):
• Złoty Krzyż Zasługi Cywilnej z Koroną,
• Złoty Krzyż Zasługi Cywilnej,
• Srebrny Krzyż Zasługi Cywilnej z Koroną,
• Srebrny Krzyż Zasługi Cywilnej.
Podczas I wojny światowej 1 kwietnia 1916 Karol I Habsburg ustanowił dodatkowo Krzyż Żelazny Zasługi (Eisernes Verdienstkreuz)[4], będącą oddzielnym odznaczeniem, który podzielony został na dwa stopnie:
• Krzyż Żelazny Zasługi z Koroną,
• Krzyż Żelazny Zasługi[3].

Krzyż Żelazny Zasługi z Koroną i z pudełkiem

Krzyże nadawano podczas pokoju na wstążce czerwonej, a podczas wojny na wstążce białej, z dwoma czerwonymi paskami wzdłuż krawędzi, połączonymi czerwonymi prążkami

Komplet Krzyży Zasługi

[Andrew von Habsburg]

Awers wszystkich 4 klas

Krzyż Wojenny za Zasługi Cywilne

(niem. Kriegskreuz für Zivilverdienste, KZV)

austro-węgierskie odznaczenie za zasługi cywilne.

Krzyż w pudełku

Odznaczenie ustanowił 16 sierpnia 1915 cesarz Franciszek Józef I. W założeniu był przewidziany celem wyróżnienia osób cywilnych podczas I wojny światowej. Krzyż można było także przyznawać wojskowym za ich wkład do wojny, ale nie za bezpośrednie zaangażowanie w działania wojenne.
Odznaczenie zostało podzielone na cztery klasy :
• Krzyż Wojenny za Zasługi Cywilne I klasy (Kriegskreuz für Zivilverdienste erster Klasse),
• Krzyż Wojenny za Zasługi Cywilne II klasy (Kriegskreuz für Zivilverdienste zweiter Klasse),
• Krzyż Wojenny za Zasługi Cywilne III klasy (Kriegskreuz für Zivilverdienste dritter Klasse),
• Krzyż Wojenny za Zasługi Cywilne IV klasy (Kriegskreuz für Zivilverdienste vierter Klasse),

Jest to ostatnie odznaczenie ustanowione przez cesarza Franciszka Józefa

Rewers wszystkich 4 klas